02 Μαρτίου, 2011

Δημόσια Διαβούλευση για το Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου»

image

Τίθεται από σήμερα 22 Φεβρουαρίου 2011 σε δημόσια διαβούλευση η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, «για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου».

Με το προτεινόμενο σχέδιο νόμου θεσπίζεται το γενικό πλαίσιο ρύθμισης για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου, σύμφωνα με την Απόφαση-πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 28-11-2008, ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη προσέγγιση του ποινικού δικαίου των κρατών-μελών αναφορικά με την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση των εκδηλώσεων ρατσισμού και της ξενοφοβίας, καθώς και των εγκλημάτων που τελούνται με τέτοια κίνητρα. Ο νόμος αυτός βασίζεται επίσης και στην από 7 Μαρτίου 1966 Διεθνή Σύμβαση «περί καταργήσεως πάσης μορφής φυλετικών διακρίσεων» που κυρώθηκε με το Ν.Δ. 494/1970 και οι επιταγές της οποίας είχαν υλοποιηθεί με τον ν. 927/1979 που καταργείται από τον παρόντα νόμο.

Στην χώρα μας, οι συμπεριφορές που αποβλέπουν σε φυλετικές διακρίσεις έχουν ποινικοποιηθεί, ως ένα βαθμό, όπως προαναφέρθηκε από τον ν. 927/1979. Δεδομένου, όμως, ότι ο παραπάνω νόμος έχει εφαρμοστεί ελάχιστα και ήδη κρίνεται ανεπαρκής, ενόψει των σοβαρών προκλήσεων που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας κατά τη μετάβασή της σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, η ισότιμη προστασία όλων των ατόμων, ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους ή τον γενετήσιο-σεξουαλικό προσανατολισμό τους, προβάλλει ως πρωταρχική υποχρέωση του κράτους.

Για το λόγο αυτό θεωρείται επιβεβλημένη η εισαγωγή ενός επικαιροποιημένου και βελτιωμένου νομοθετήματος, σε αντικατάσταση του προηγουμένου, ώστε να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικότερα οι σοβαρές μορφές εκδήλωσης ρατσιστικών και ξενόφοβων συμπεριφορών. Στο εγχείρημα αυτό, αναγκαία είναι η στάθμιση με τα οιονεί ανταγωνιστικά ατομικά δικαιώματα, όπως αυτό της ελευθερίας της έκφρασης (βλ. άρθρο 10 της EΣΔΑ και άρθρα 14-16 του Συντάγματος).

Με τις ρυθμίσεις του παρόντος σχεδίου νόμου δημιουργείται ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο για την καταπολέμηση των εκδηλώσεων ρατσισμού και της ξενοφοβίας, καθώς και των εγκλημάτων που τελούνται με τέτοια κίνητρα, καλύπτοντας συγκεκριμένες και ειδικότερες πτυχές του θέματος, εισάγοντας νομικά μέσα προστασίας και προβλέποντας αναλογικές και αποτελεσματικές κυρώσεις. Ειδικότερα:

α. - Εξασφαλίζεται ότι η διερεύνηση και ποινική δίωξη των εγκλημάτων ρατσισμού και ξενοφοβίας γίνεται αυτεπάγγελτα και δεν εξαρτάται από αναφορές ή καταγγελίες των θυμάτων, τα οποία είναι συχνά ιδιαιτέρως ευάλωτα και διστάζουν να κινήσουν δικαστικές διαδικασίες.

β. – Θεσπίζεται η διοικητική ευθύνη των νομικών προσώπων που εμπλέκονται με οποιοδήποτε τρόπο σε εκδηλώσεις ρατσισμού και ξενοφοβίας ή στη διάπραξη εγκλημάτων με τέτοια κίνητρα.

γ. – Επεκτείνεται η προστασία και σε ομάδες ή πρόσωπα που δεν προσδιορίζονται μόνο με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή τους αλλά και τον γενετήσιο-σεξουαλικό τους προσανατολισμό. Επίσης, εκτός από τις προσβολές εναντίον ομάδων ή προσώπων αξιόποινες θεωρούνται και οι ρατσιστικές και ξενοφοβικές εκδηλώσεις που στρέφονται κατά πραγμάτων (κινητών ή ακινήτων), τα οποία χρησιμοποιούνται κυρίως ή κατ’ αποκλειστικότητα από τις παραπάνω ομάδες ή πρόσωπα (όπως π.χ. θρησκευτικά αντικείμενα, εθνικά σύμβολα, οίκοι λατρείας, χώροι διαμονής, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας, κλπ.).

Η διαφάνεια αποτελεί προτεραιότητα σε κάθε πρωτοβουλία της κυβέρνησης, όπως και η συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των επιλογών της. Για αυτό, σας καλώ, να συμμετάσχετε στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, διατυπώνοντας τις απόψεις και τις παρατηρήσεις σας στις ρυθμίσεις του σχεδίου νόμου. Η διαβούλευση θα ολοκληρωθεί την Πέμπτη 03 Μαρτίου 2011 και, αφού ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματά της, το σχέδιο νόμου θα κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή.

Χάρης Καστανίδης

Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας

&  Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Υπουργείο Δικαιοσύνης,

Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων -

Άρθρο 1 Σκοπός

20 Φεβρουαρίου, 2011

Σκοπός του νόμου είναι η καταπολέμηση ιδιαίτερα σοβαρών μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου σύμφωνα με την Απόφαση-Πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 28ης Νοεμβρίου 2008 και την από 7 Μαρτίου 1966 Διεθνή Σύμβαση «περί καταργήσεως πάσης μορφής φυλετικών διακρίσεων» που κυρώθηκε με το Ν.Δ. 494/1970.

Άρθρο 2 Έννοια όρων

Στον παρόντα νόμο, ο όρος «εχθροπάθεια» θα πρέπει να νοηθεί ως αναφερόμενος τόσο στην καλλιέργεια όσο και στην εξωτερίκευση αισθημάτων μίσους και αντιπαλότητας. Ο όρος «θρησκεία» θα πρέπει να νοηθεί ως αναφερόμενος γενικά σε πρόσωπα τα οποία προσδιορίζονται βάσει θρησκευτικής πίστης ή άλλων περί την πίστη  πεποιθήσεων.

Άρθρο 3

1. Όποιος από πρόθεση, δημόσια προφορικά ή διά του τύπου ή μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, προκαλεί ή διεγείρει σε βιαιοπραγίες ή εχθροπάθεια κατά ομάδας ή προσώπου, που προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, το γενετήσιο προσανατολισμό, ή κατά πραγμάτων που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά από τις παραπάνω ομάδες ή πρόσωπα, κατά τρόπο που μπορεί να εκθέσει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι (6) μηνών έως τριών (3) ετών και χρηματική ποινή χιλίων έως πέντε χιλιάδων (1.000 – 5.000) ευρώ.

2. Αν η πράξη της προηγούμενης παραγράφου είχε ως άμεσο επακόλουθο την τέλεση εγκλημάτων, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή τριών έως δέκα χιλιάδων (3.000 – 10.000) ευρώ, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.

3. Όποιος συνιστά ή συμμετέχει σε οργάνωση, οι δραστηριότητες της οποίας με οποιαδήποτε μορφή εμπίπτουν στη ρύθμιση της παραγράφου 1, τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη.

Άρθρο 4

1. Όποιος δημόσια προφορικά ή διά του τύπου ή μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, εγκωμιάζει ή αρνείται ή εκμηδενίζει τη σημασία εγκλημάτων γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκλημάτων πολέμου, όπως ορίζονται στα άρθρα 6, 7 και 8 του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ή των εγκλημάτων που ορίζονται στο άρθρο 6 του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατοδικείου που προσαρτάται στη Συμφωνία του Λονδίνου της 8ης Αυγούστου 1945 και η πράξη αυτή στρέφεται κατά ομάδας προσώπων που προσδιορίζεται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή ή το γενετήσιο προσανατολισμό κατά τρόπο που μπορεί να προκαλέσει ή διεγείρει σε βιαιοπραγίες ή εχθροπάθεια κατά μιας τέτοιας ομάδας ή μέλους της τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη και χρηματική ποινή χιλίων έως τριών χιλιάδων (1.000 – 3.000) ευρώ.

2. Για την εφαρμογή της προηγούμενης παραγράφου απαιτείται τα εγκλήματα αυτά να έχουν αναγνωριστεί με αμετάκλητη απόφαση ελληνικού ή διεθνούς δικαστηρίου.

Άρθρο 5

Για τη μέσω του διαδικτύου τέλεση των εγκλημάτων του παρόντος νόμου απαιτείται: α) ο δράστης να είναι σωματικώς παρών στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από το αν για τη πράξη του χρησιμοποιεί υλικό που φιλοξενείται σε σύστημα πληροφορικής στην Ελλάδα, ή β) το υλικό που χρησιμοποιεί ο δράστης να φιλοξενείται σε σύστημα πληροφορικής που βρίσκεται στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από το αν αυτός είναι σωματικώς παρών στην Ελλάδα.

Άρθρο 6 Ευθύνη νομικών προσώπων

1. Αν κάποια από τις αξιόποινες πράξεις των άρθρων 3 και 4 τελέσθηκε μέσω ή προς όφελος ή για λογαριασμό νομικού προσώπου από φυσικό πρόσωπο που ενεργεί είτε ατομικά είτε ως μέλος οργάνου του νομικού προσώπου και κατέχει διευθυντική θέση εντός αυτού με βάση εξουσία εκπροσώπησής του ή εξουσιοδότηση για τη λήψη αποφάσεων για λογαριασμό του ή για την άσκηση ελέγχου εντός αυτού, επιβάλλονται στο νομικό πρόσωπο με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σωρευτικά ή διαζευκτικά, οι ακόλουθες κυρώσεις:

i) διοικητικό πρόστιμο από δεκαπέντε χιλιάδες (15.000) ευρώ έως εκατόν πενήντα χιλιάδες (150.000) ευρώ,

ii) ανάκληση ή αναστολή της άδειας λειτουργίας για χρονικό διάστημα από έναν έως έξι μήνες ή απαγόρευση άσκησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας για το ίδιο χρονικό διάστημα,

iii) αποκλεισμός από δημόσιες παροχές, ενισχύσεις, επιδοτήσεις, αναθέσεις έργων και υπηρεσιών, προμήθειες, διαφημίσεις και διαγωνισμούς του Δημοσίου ή των νομικών προσώπων του δημόσιου τομέα, για το ίδιο χρονικό διάστημα. Το διοικητικό πρόστιμο του στοιχείου

i επιβάλλεται πάντοτε, ανεξαρτήτως της επιβολής άλλων κυρώσεων. Σε περίπτωση υποτροπής του νομικού προσώπου οι κυρώσεις των στοιχείων

ii και

iii μπορεί να έχουν οριστικό χαρακτήρα.

2. Όταν η έλλειψη εποπτείας ή ελέγχου από φυσικό πρόσωπο που αναφέρεται στην παράγραφο 1 κατέστησε δυνατή την τέλεση από ιεραρχικά κατώτερο στέλεχος κάποιας από τις αξιόποινες πράξεις που αναφέρονται στις παραγράφους 1 και 2 μέσω ή προς όφελος ή για λογαριασμό νομικού προσώπου, επιβάλλονται στο νομικό πρόσωπο, σωρευτικά ή διαζευκτικά, οι ακόλουθες κυρώσεις:

- διοικητικό πρόστιμο από πέντε χιλιάδες (5.000) ευρώ έως πενήντα χιλιάδες (50.000) ευρώ,

- οι προβλεπόμενες στα στοιχεία ii και iii, για χρονικό διάστημα έως έξι μήνες.

4. Για τη σωρευτική ή διαζευκτική επιβολή των κυρώσεων που προβλέπονται στις προηγούμενες παραγράφους και για την επιμέτρηση των κυρώσεων αυτών λαμβάνονται υπόψη ιδίως η βαρύτητα της παράβασης, ο βαθμός της υπαιτιότητας, η οικονομική επιφάνεια του νομικού προσώπου και η τυχόν υποτροπή του.

Καμιά κύρωση δεν επιβάλλεται χωρίς προηγούμενη κλήτευση των νομίμων εκπροσώπων του νομικού προσώπου προς παροχή εξηγήσεων. Η κλήση κοινοποιείται στον ενδιαφερόμενο τουλάχιστον δέκα (10) πλήρεις ημέρες πριν από την ημέρα της ακρόασης. Κατά τα λοιπά εφαρμόζονται οι διατάξεις των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 6 του ν. 2690/1999 (Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας) (Α’ 45).

5. Η εφαρμογή των διατάξεων των προηγούμενων παραγράφων είναι ανεξάρτητη από την αστική, πειθαρχική ή ποινική ευθύνη των αναφερομένων σ’ αυτές φυσικών προσώπων.

6. Οι εισαγγελικές αρχές ενημερώνουν τον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μετά την άσκηση ποινικής δίωξης, για υποθέσεις στις οποίες υπάρχει εμπλοκή νομικού προσώπου, υπό την έννοια των παραγράφων 1 και 2 και του κοινοποιούν τις εκδιδόμενες σχετικές δικαστικές αποφάσεις.

Άρθρο 7

Το τελευταίο εδάφιο του άρθρου 79 παρ. 3 ΠΚ, που προστέθηκε με το άρθρο 23 παρ. 1 Ν. 3719/2008 (ΦΕΚ Α 241/26.11.2008), τροποποιείται ως εξής: Η τέλεση της πράξης λόγω εχθροπάθειας κατά ομάδας ή προσώπου, που προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή ή το γενετήσιο προσανατολισμό συνιστά επιβαρυντική περίσταση.

Άρθρο 8

Δικαίωμα παράστασης πολιτικής αγωγής μόνο για την υποστήριξη της κατηγορίας έχουν και νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων που εδρεύουν στην Ελλάδα, εφόσον συμπεριλαμβάνονται υπό οποιοδήποτε συμβουλευτικό καθεστώς στον κατάλογο που τηρείται από το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Άρθρο 9

Με την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού καταργείται ο νόμος 927/1979 και το άρθρο 39§4 του νόμου 2910/2001.

Άρθρο 10

Η ισχύς του νόμου αυτού αρχίζει από την δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΥ ΙΣΤ΄ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ

clip_image001

ΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΠΟΥ ΣΥΝΕΧΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΠΡΟΠΟΛΙΤΙΚΑ ΗΘΙΚΑ ΘΕΜΕΛΙΑ

ΕΝΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Εν μέσω του έπιταχυνόμενου ρυθμού των ιστορικών εξελίξεων πού βιώνουμε, ξεχωρίζουν, κατά τή γνώμη μου, δύο κυρίως παράγοντες ώς διακριτικά γνωρίσματα μιας μέχρι πρότινος βραδυκίνητης εξέλιξης: κατά πρώτον ή διαμόρφωση μιας παγκόσμιας κοινωνίας, όπου οί επιμέρους πολιτικές, οικονομικές καί πολιτισμικές δυνάμεις βρίσκονται σέ ολοένα καί πιό έντονη αμοιβαία αλληλεπίδραση ανακαλύπτοντας στους διαφορετικούς ζωτικούς χώρους τους σημεία αμοιβαίας επαφής καί διείσδυσης.

Τό δεύτερο είναι ή εξέλιξη τών δυνατοτήτων του ανθρώπου, της δημιουργικής καί καταστροφικής του ισχύος, πού θέτει πιό επιτακτικά άπό ποτέ τό ζήτημα του νομικού καί ηθικού έλεγχου τής ισχύος αυτής. Κατά συνέπεια είναι φλέγον τό ερώτημα κατά πόσον οι πολιτισμοί πού έρχονται σέ επαφή μεταξύ τους μπορούν νά επιλέξουν εκείνα τά ηθικά θεμέλια πού θά κατευθύνουν τή συνύπαρξη τους στόν ορθό δρόμο καί θά στηρίξουν ένα κοινό, νομικά κατοχυρωμένο πλαίσιο, ικανό νά τιθασεύσει καί νά οργανώσει αυτή τήν ισχύ.

Τό γεγονός ότι τό σχέδιο «παγκόσμιο ήθος», που πρότεινε ό Χάνς Κύνγκ (Hans Kiing), βρίσκει τόσο μεγάλη απήχηση δείχνει σέ κάθε περίπτωση ότι τό ερώτημα είναι εύλογο. Αυτό ισχύει ακόμη καί αν κάποιος συμμερίζεται τήν οξυδερκή κριτική πού του άσκησε ό Ρόμπερτ Σπαίμαν (Robert Spaemann).Στους δύο προαναφερθέντες παράγοντες προστίθεται ένας τρίτος: κατά τή διαδικασία συνάντησης καί αλληλοδιείσδυσης των πολιτισμών έχουν κατακερματιστεί ηθικές σταθερές πού μέχρι τότε ήταν θεμελιώδεις.

Τό ερώτημα τί είναι τελικά τό καλό, καί ιδίως υπό τίς παρούσες συνθήκες, καί γιατί οφείλουμε νά πράττουμε τό καλό, ακόμη καί μέ προσωπικό κόστος, αυτό τό θεμελιακό ερώτημα παραμένει έν πολλοίς αναπάντητο. Μου φαίνεται πασίδηλο ότι ή επιστήμη άφ' εαυτής δέν μπορεί νά παραγάγει ήθος, δηλαδή μιά ανανεωμένη ηθική συνείδηση δέν μπορεί νά προκύψει ώς προϊόν επιστημονικών συζητήσεων. Άπό τήν άλλη πλευρά όμως είναι επίσης αναμφισβήτητο ότι ή ριζική μεταβολή τής εικόνας του κόσμου καί του άνθρωπου, τήν οποία επέφερε ή επέκταση τών επιστημονικών γνώσεων, συνετέλεσε καθοριστικά στόν κατακερματισμό τών παλαιότερων ηθικών σταθερών.

Ώς έκ τούτου υπάρχει ευθύνη τής επιστήμης γιά τόν άνθρωπο ως άνθρωπο, καί ειδικότερα ευθύνη τής φιλοσοφίας να παρακολουθεί μέ κριτικό πνεύμα τήν εξέλιξη τών επιμέρους επιστημών, νά διερευνά μέ κριτική διάθεση τά βεβιασμένα συμπεράσματα καί τίς απατηλές διαπιστώσεις σχετικά μέ τό τί είναι ό άνθρωπος, άπό που προέρχεται καί ποιος ό σκοπός τής ύπαρξης του ή, γιά νά τό διατυπώσω αλλιώς, νά διαχωρίζει τό μή επιστημονικό στοιχείο άπό τά επιστημονικά πορίσματα μέ τά οποία είναι συχνά αναμεμειγμένο, καί νά στρέφει απαρέγκλιτα τή ματιά της στό όλον, στίς ευρύτερες διαστάσεις τής πραγματικότητας του ανθρώπου, γιά τήν όποια μόνο αποσπασματική εικόνα μπορεί νά έχει ή επιστήμη.

1. Ισχύς καί δίκαιο

Συγκεκριμένο καθήκον τής πολιτικής είναι νά οριοθετεί τήν ισχύ μέσω του δικαίου καί έτσι νά ρυθμίζει τή λελογισμένη χρήση της. Δέν πρέπει νά επικρατεί τό δίκαιο του ισχυρότερου άλλά ή ισχύς του δικαίου. Ή ισχύς ύπό τόν έλεγχο καί στήν υπηρεσία του δικαίου είναι ό αντίποδας τής βίας, τήν οποία εννοούμε ώς άδικη καί αντίθετη πρός τό δίκαιο ισχύ. Γι' αυτό τό λόγο είναι σημαντικό γιά κάθε κοινωνία νά άντιπαρέλθει τήν καχυποψία έναντι του δικαίου καί τών διατάξεων του, γιατί μόνο έτσι μπορεί νά περιοριστεί ή αυθαιρεσία και νά βιωθεί ή ελευθερία ώς ίσα κατανεμημένη ελευθερία. Ελευθερία χωρίς δίκαιο σημαίνει αναρχία καί ώς εκ τούτου καταστροφή τής ελευθερίας.

Υποψίες σέ βάρος του δικαίου εγείρονται καί εξεγέρσεις γιά τήν ανατροπή του εκδηλώνονται μόνο άφ' ης στιγμής τό ίδιο τό δίκαιο δέν φαίνεται νά αποτελεί έκφραση δικαιοσύνης πού βρίσκεται στήν υπηρεσία όλων, αλλά προϊόν αυθαιρεσίας, σφετερισμός του δικαίου άπό εκείνους πού κατέχουν τήν απαιτούμενη ισχύ. Τό χρέος νά οριοθετείται ή ισχύς άπό τό δίκαιο παραπέμπει ύστερα σέ ένα άλλο ερώτημα: πώς θεσπίζεται τό δίκαιο καί πώς πρέπει νά διαμορφώνεται ώστε νά αποτελεί φορέα δικαιοσύνης καί όχι προνόμιο εκείνων πού έχουν τή δύναμη νά τό ορίζουν; Τό ερώτημα άφορα αφενός τό γίγνεσθαι του δικαίου καί αφετέρου τά εσωτερικά του μέτρα καί σταθμά.

Τό ότι τό δίκαιο δέν πρέπει νά αποτελεί όργανο επιβολής τής δύναμης τών λίγων άλλά έκφραση του κοινού συμφέροντος όλων φαίνεται νά είναι ένα πρόβλημα πού, πρός τό παρόν τουλάχιστον, έχει επιλυθεί άπό τά όργανα δημοκρατικής διαμόρφωσης τής βούλησης, διότι εκεί όλοι συμμετέχουν στή θέσπιση του δικαίου, τό οποίο ανήκει στή συνέχεια σέ όλους καί ώς κοινό κτήμα μπορεί καί πρέπει νά είναι σεβαστό. Στήν ουσία ή εγγύηση της συμμετοχής όλων στή διαμόρφωση του δικαίου καί στή δίκαιη διαχείριση τής ισχύος είναι τό κυριότερο στοιχείο πού συνηγορεί υπέρ τής δημοκρατίας ώς τής πλέον κατάλληλης μορφής πολιτικής οργάνωσης. Εντούτοις, μου φαίνεται πώς εκκρεμεί ακόμη ένα ερώτημα.

Επειδή μεταξύ τών ανθρώπων δύσκολα επιτυγχάνεται ομοφωνία, στή δημοκρατική διαμόρφωση βουλήσεων απομένει ώς απαραίτητο όργανο άπό τη μία ή άρχή τής αντιπροσώπευσης καί άπό τήν άλλη ή άρχή τής πλειοψηφίας όπου, ανάλογα μέ τή σοβαρότητα του ζητήματος, τό ποσοστό πού απαιτείται για τή διασφάλιση πλειοψηφίας ενδέχεται νά διαφέρει σέ κάθε περίπτωση. Άλλά ακόμη καί οί πλειοψηφίες μπορεί νά είναι τυφλές ή άδικες. Ή ιστορία τό δείχνει πολύ καθαρά. Μπορούμε νά μιλάμε γιά δικαιοσύνη ή καί γιά δίκαιο έν γένει, άν μιά, ακόμη καί συντριπτική πλειονότητα καταδυναστεύει μέ καταπιεστικούς νόμους μιά μειονότητα, π.χ. θρησκευτική ή φυλετική;

Έτσι ή άρχή τής πλειοψηφίας αφήνει μετέωρο τό ερώτημα σχετικά μέ τά ηθικά θεμέλια του δικαίου, τό ερώτημα άν υπάρχει κάτι πού δέν πρόκειται ποτέ νά γίνει δίκαιο, δηλαδή κάτι πού στήν ουσία του παραμένει γιά πάντα άδικο ή αντιστρόφως κάτι πού άπό τή φύση του είναι αμετάκλητα δίκαιο, πού υπερτερεί οποιασδήποτε πλειοψηφικής απόφασης καί οφείλει νά γίνεται σεβαστό άπό τήν πλειοψηφία. Στή νεωτερικότητα ένα τμήμα τούτων τών κανονιστικών στοιχείων έχει καταγραφεί στίς διάφορες διακηρύξεις τών δικαιωμάτων του άνθρωπου, παύοντας έτσι νά αποτελεί άθυρμα τών πλειοψηφιών. Μπορούμε πάλι, ώς φορείς τής σύγχρονης συνείδησης, νά αρκεστούμε στό ότι οί αξίες αυτές είναι έγγενώς προφανείς. Άλλά ακόμη καί τούτος ό αυτοπεριορισμός του ερωτήματος έχει φιλοσοφικό χαρακτήρα.

Υπάρχουν λοιπόν σταθερές αξίες πού συνάγονται άπό τήν ουσία της ανθρώπινης φύσης καί παραμένουν άθικτες σέ όσους μετέχουν σέ αυτή τήν ουσία. Αργότερα πρέπει να επανέλθουμε στό εύρος εφαρμογής τούτης τής ιδέας, τη στιγμή μάλιστα πού οι αξίες αυτές δέν αναγνωρίζονται σήμερα άπό όλους τούς πολιτισμούς ώς προφανείς. Τό Ισλάμ έχει καταρτίσει τόν δικό του κατάλογο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πού αποκλίνει άπό τόν δυτικό. Ή Κίνα χαρακτηρίζεται στίς μέρες μας άπό μιά μορφή πολιτισμού πού γεννήθηκε στή Δύση, τόν μαρξισμό, άλλά παρ' όλα αυτά θέτει, άπό όσο γνωρίζω, τό ερώτημα μήπως τά ανθρώπινα δικαιώματα δέν είναι παρά μία ιδιάζουσα δυτική επινόηση, πού χρειάζεται διερεύνηση.

2. Νέες μορφές ισχύος καί νέα ερωτήματα

γιά τήν αντιμετώπισή τους

Άπό τή στιγμή πού μας ενδιαφέρουν ή σχέση ισχύος και δικαίου καί οί πηγές του δικαίου, πρέπει νά συνεξετάσουμε αναλυτικότερα τό φαινόμενο τής ίδιας τής ισχύος. Δέν προτίθεμαι νά ορίσω τήν ουσία τής ισχύος καθ' έαυτήν άλλά νά σκιαγραφήσω τίς προκλήσεις τίς οποίες συνεπάγονται οί νέες μορφές ισχύος πού αναπτύχθηκαν στό δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Στήν πρώτη φάση τής εποχής μετά τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κυριαρχεί ό τρόμος μπροστά στή νέα καταστροφική δύναμη του άνθρωπου, πού πολλαπλασιάστηκε μέ τήν ανακάλυψη τής ατομικής βόμβας.

Ό άνθρωπος διαπιστώνει ξαφνικά ότι είναι σέ θέση νά καταστρέψει τόν ίδιο του τόν εαυτό καί τόν πλανήτη του. Αναφύεται τό ερώτημα: ποιοι πολιτικοί μηχανισμοί απαιτούνται γιά τήν αποτροπή αυτής τής καταστροφής; Πώς μπορούν νά βρεθούν τέτοιοι μηχανισμοί καί νά γίνουν αποτελεσματικοί; Πώς μπορούν νά κινητοποιηθούν οί ηθικές δυνάμεις πού διαμορφώνουν τέτοιου είδους πολιτικά σχήματα καί τούς προσδίδουν αποτελεσματικότητα; Έκ τών πραγμάτων, γιά μεγάλο χρονικό διάστημα ό ανταγωνισμός μεταξύ τών δύο αντίπαλων συνασπισμών καί ό φόβος μήπως μέ τήν καταστροφή του άλλου οδηγηθούμε στή δική μας καταστροφή, μας προφύλαξαν άπό τόν πυρηνικό όλεθρο. Ό αμοιβαίος περιορισμός τής ισχύος καί ή ανησυχία τής κάθε πλευράς γιά τή δική της επιβίωση αποδείχτηκαν σωτήριες δυνάμεις.

Στό μεταξύ δέν μας φοβίζει πλέον τόσο πολύ ό κίνδυνος ενός μεγάλου πολέμου άλλά ό διάχυτος τρόμος, πού μπορεί νά χτυπήσει οπουδήποτε αποτελεσματικά. Ή ανθρωπότητα, όπως βλέπουμε σήμερα, δέν χρειάζεται τόν μεγάλο πόλεμο γιά νά κάνει αβίωτο τό βίο του κόσμου. Οί ανώνυμες δυνάμεις τής τρομοκρατίας, πού μπορούν νά ενεδρεύουν σέ κάθε τόπο, είναι αρκετά ισχυρές ώστε νά μας κατατρύχουν όλους, ακόμη καί στήν καθημερινή μας ζωή, ένώ συνεχίζει νά μας στοιχειώνει ό φόβος μήπως τά κακοποιά στοιχεία αποκτήσουν πρόσβαση στά όπλα μαζικής καταστροφής καί, καθ' υπέρβαση τών ορίων τής πολιτικής τάξης, παραδώσουν τόν κόσμο στό χάος.

"Ετσι τό ερώτημα σχετικά μέ τό δίκαιο καί τό ήθος μετατοπίζεται: άπό ποιες πηγές τροφοδοτείται ή τρομοκρατία; Πώς θά καταφέρουμε νά θεραπεύσουμε έκ τών ένδον τη νέα αυτή νόσο τής ανθρωπότητας; Είναι ωστόσο ανησυχητικό ότι ή τρομοκρατία, τουλάχιστον έν μέρει, νομιμοποιείται ηθικά. Τά μηνύματα του Μπίν Λάντεν παρουσιάζουν τήν τρομοκρατία ώς τήν απάντηση των άνίσχυρων καί καταπιεσμένων λαών στήν αλαζονεία τών ισχυρών, ώς τή δίκαιη τιμωρία γιά τήν ύβρη τους καί γιά τή βλάσφημη αυταρχικότητα καί βαναυσότητά τους. Τέτοιου είδους κίνητρα είναι άκρως πειστικά γιά τους ανθρώπους που ζουν ύπό ορισμένες κοινωνικές καί πολιτικές συνθήκες.

Έν μέρει ή τρομοκρατική δράση προβάλλεται ώς υπεράσπιση τής θρησκευτικής παράδοσης έναντι τής αθεΐας τών δυτικών κοινωνιών. Στό σημείο αυτό τίθεται ένα ερώτημα, στό όποιο πρέπει επίσης νά επανέλθουμε: Άν ή τρομοκρατία τροφοδοτείται άπό τόν θρησκευτικό φανατισμό — καί όντως τροφοδοτείται — ή θρησκεία είναι άραγε μιά ιαματική καί σωτήρια ή μήπως μιά αρχαϊκή καί επικίνδυνη μάλλον δύναμη, πού οικοδομεί ψευδεπίγραφους οίκουμενισμούς καί κατ' αυτόν τόν τρόπο παρασύρει στήν αδιαλλαξία καί στήν τρομοκρατία; Δέν πρέπει τότε νά βρίσκεται ύπό τήν κηδεμονία του Λόγου καί νά οριοθετείται μέ σύνεση; Έδώ τίθεται ασφαλώς τό ερώτημα: ποιος μπορεί νά τό κάνει αυτό; Πώς μπορεί νά γίνει;

Τό γενικό όμως ερώτημα παραμένει: μπορεί ή σταδιακή απόσυρση τής θρησκείας, ή υπέρβαση της, νά εκληφθεί ώς τό απαραίτητο βήμα προόδου τής ανθρωπότητας, πού θά τήν επαναφέρει στό δρόμο τής ελευθερίας καί τής οικουμενικής ανεκτικότητας, ή μήπως όχι; Στό μεταξύ έχει έρθει στό προσκήνιο μιά άλλη μορφή ισχύος, πού αρχικά φαινόταν απόλυτα ευεργετική καί αξιέπαινη, στήν πραγματικότητα όμως μπορεί νά μετατραπεί σέ ένα νέο είδος απειλής γιά τόν άνθρωπο. Ό άνθρωπος είναι πλέον σέ θέση νά φτιάχνει ανθρώπους, νά τούς παράγει μέσα στόν δοκιμαστικό σωλήνα, όπως λέμε.

Ό άνθρωπος γίνεται προϊόν, καί έτσι μεταβάλλεται άρδην ή σχέση του άνθρωπου μέ τόν ίδιο του τόν εαυτό. Δέν είναι πιά ένα δώρο τής φύσης ή του δημιουργού Θεού είναι προϊόν του εαυτού του. Ό άνθρωπος κατήλθε στό φρέαρ τής ισχύος, μέχρι τήν πηγή τής ίδιας του τής ύπαρξης. Ό πειρασμός νά κατασκευάσει τώρα πιά τόν τέλειο άνθρωπο, ό πειρασμός νά πειραματιστεί μέ τόν άνθρωπο, ό πειρασμός νά θεωρήσει τόν άνθρωπο απόρριμμα καί νά τόν παραμερίσει, δέν είναι αποκύημα τής φαντασίας οπισθοδρομικών ηθικολόγων.

Αν πρωτύτερα επιβαλλόταν νά αναρωτηθούμε κατά πόσον ή θρησκεία είναι μιά θετική ηθική δύναμη, τώρα πρέπει νά διατυπώσουμε την αμφιβολία μας ώς πρός τήν αξιοπιστία του Λόγου. Στό κάτω κάτω καί ή ατομική βόμβα είναι προϊόν του Λόγου - στό κάτω κάτω ή τεχνητή αναπαραγωγή καί διαλογή ανθρώπων εφευρέθηκαν άπό τό Λόγο. Δέν θά έπρεπε λοιπόν τώρα νά τεθεί, αντιστρόφως, ό Λόγος ύπό επιτήρηση; Ποιος όμως ή τί θά τόν επιτηρεί;

Ή μήπως ή θρησκεία καί ό Λόγος θά έπρεπε νά περιχαρακωθούν αμοιβαία, παραμένοντας πάντοτε εντός τών δικών τους ορίων καί ακολουθώντας τή δική τους θετική πορεία; Στό σημείο αυτό ανακύπτει καί πάλι τό ερώτημα πώς σέ μία παγκόσμια κοινωνία μέ μηχανισμούς ισχύος και μέ άτιθάσευτες δυνάμεις, καθώς καί μέ διαφορετικές θεωρήσεις περί δικαίου καί ηθικής, μπορεί νά κατακτηθεί ή αποτελεσματική καί βέβαιη γνώση των ήθικών ζητημάτων, πού νά διαθέτει αρκετή δύναμη ώστε νά εμπνέει καί νά επιβάλλεται, γιά νά απαντήσει στις προαναφερθείσες προκλήσεις καί νά συμβάλει στήν αντιμετώπιση τους.

3. Προϋποθέσεις του δικαίου: Δίκαιο - Φύση - Λόγος

Πρώτα άπό όλα προτείνουμε τήν εξέταση ιστορικών καταστάσεων πού μπορούν νά συγκριθούν μέ τή δική μας, στό βαθμό πού υπάρχει. δυνατότητα σύγκρισης. Πάντως ώφελεί νά δούμε ότι ή αρχαία Ελλάδα γνώρισε τόν δικό της διαφωτισμό, ότι τό θεόπνευστο δίκαιο έχασε τόν αυταπόδεικτο χαρακτήρα του καί έπρεπε νά αναζητηθούν τά βαθύτερα θεμέλια του δικαίου. Έτσι γεννήθηκε ή σκέψη: σέ αντίθεση πρός τό θετικό δίκαιο, πού ενδέχεται νά είναι άδικο, πρέπει νά υπάρχει κάποιο δίκαιο πού πηγάζει άπό τή φύση, άπό τό ίδιο τό ανθρώπινο είναι. Τό δίκαιο αυτό πρέπει νά αποκαλυφθεί καί νά λειτουργήσει ώς διορθωτικό του θετικού δικαίου.

Πιό διαφωτιστική αποδεικνύεται ή εξέταση του διπλού ρήγματος πού υπέστη ή ευρωπαϊκή συνείδηση στίς αρχές τής νεωτερικότητας καί πού επέβαλε νά τεθούν οί βάσεις τής νέας αντίληψης γιά τό περιεχόμενο καί τίς πηγές του δικαίου. Τότε οί Ευρωπαίοι υπερβαίνουν γιά πρώτη φορά τό στενό πλαίσιο του ευρωπαϊκού, του χριστιανικού κόσμου, διαδικασία πού ολοκληρώνεται μέ τήν ανακάλυψη τής Αμερικής. Έρχονται σέ επαφή μέ λαούς πού δέν εντάσσονται στίς χριστιανικές δομές τής πίστης καί του δικαίου, οί όποιες ήταν μέχρι τότε ή πηγή τοΰ δικαίου γιά όλους καί καθόριζαν τή μορφή του. Μέ αυτούς τούς λαούς δέν υπάρχει κοινότητα δικαίου. Είναι όμως τότε αυτοί οί λαοί άδικοι, όπως υποστηριζόταν τότε καί συνέχισε νά υποστηρίζεται, ή μήπως υπάρχει κάποιο δίκαιο πού υπερβαίνει όλα τά δικαιικά συστήματα, συνδέει τούς ανθρώπους ώς ανθρώπους μεταξύ τους καί τούς καθοδηγεί; Ό Φρανσίσκο ντέ Βιτόρια (Francisco de Vitoria) ανέπτυξε ύπό αυτές τίς συνθήκες τήν ιδέα του «jus gentium», του «δικαίου τών εθνών», πού ήδη προϋπήρχε, μέ τή λέξη «gentes» νά υποδηλώνει τούς ειδωλολάτρες, τούς μή χριστιανούς. Σημαίνει δηλαδή τό δίκαιο πού υπερβαίνει τή χριστιανική θεώρηση του δικαίου καί οφείλει νά ρυθμίζει τή δίκαιη συνύπαρξη όλων τών λαών.

Τό δεύτερο ρήγμα του χριστιανικού κόσμου εκδηλώθηκε στό εσωτερικό του ίδιου του χριστιανισμού μέ τή διάσπαση τής ενότητας τής πίστης, πού επέφερε τή διαίρεση τής χριστιανικής κοινότητας σέ δύο — έν μέρει εχθρικές — διισταμένες κοινότητες. Καί στήν περίπτωση αυτή πρέπει νά αναπτυχθεί" ένα κοινό δίκαιο, ή έστω μιά κοινή βάση του δικαίου πού νά υπερβαίνει τό δόγμα καί οί βασικές αρχές του νά μήν εδράζονται πλέον στήν πίστη άλλά στή φύση, στό Λόγο του άνθρωπου.

Ό Χούγκο Γκρότιους (Hugo Grotius), ό Σάμουελ φόν Πούφεντορφ (Samuel von Pufendorf) καί άλλοι ανέπτυξαν τήν ιδέα του φυσικού δικαίου ώς ενός δικαίου του Λόγου, πού, ύπερβαίνοντας τά όρια της πίστης, ενεργοποιεί τό Λόγο ώς τό όργανο της συλλογικής διαμόρφωσης του δικαίου Τό φυσικό δίκαιο — ιδίως γιά τήν Καθολική Εκκλησία — παραμένει τό έπιχειρηματολογικό σχήμα μέ τή βοήθεια του οποίου, κατά τίς επαφές της μέ τήν κοσμική κοινωνία καί μέ άλλες θρησκευτικές κοινότητες, απευθύνεται στόν κοινό Λόγο καί αναζητά τά θεμέλια τής συνεννόησης αναφορικά μέ τίς ηθικές αρχές του δικαίου σέ μία κοσμική πλουραλιστική κοινωνία.

Τούτο όμως τό εργαλείο έχει δυστυχώς στομώσει, καί δέν επιθυμώ νά τό χρησιμοποιήσω στή συνέχεια τής συζήτησης. Ή ιδέα του φυσικού δικαίου προϋποθέτει μιά έννοια τής φύσης όπου φύση καί Λόγος θεωρούνται στοιχεία αλληλένδετα: ή ίδια ή φύση είναι έλλογη. Αυτή ή θεώρηση τής φύσης καταρρίφθηκε μέ τήν επικράτηση τής θεωρίας τής εξέλιξης: ή φύση καθ' έαυτήν δέν είναι έλλογη, έστω καί άν λειτουργεί έλλογα. Αυτή είναι ή διάγνωση πού προβάλλεται καί φαίνεται αναμφισβήτητη ακόμη καί σήμερα.

Έτσι άπό τίς διάφορες διαστάσεις τής έννοιας τής φύσης πού θεμελίωναν τό φυσικό δίκαιο έχει διατηρηθεί μόνο εκείνη πού διατύπωσε ό Ούλπιανός (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.) στήν περίφημη ρήση: «Jus naturae est, quod natura omnia animalia docet» (Τό δίκαιο τής φύσης είναι αυτό πού διδάσκει ή φύση σέ όλα τά έμβια όντα - Σ.τ.Μ).Άλλά αυτή ή σκέψη άπό μόνη της δέν δίνει ικανοποιητική απάντηση στά ερωτήματα μας, πού δέν αναζητούν τό στοιχείο πού άφορα όλα τά «animalia» άλλά τά αποκλειστικώς ανθρώπινα καθήκοντα πού διαμόρφωσε ό Λόγος του άνθρωπου καί πού δέν μπορούν νά αντιμετωπιστούν χωρίς τό Λόγο. Τό ύστατο στοιχείο του φυσικού δικαίου, πού κατά βάθος φιλοδοξούσε νά είναι ένα δίκαιο του Λόγου, τουλάχιστον στή νεωτερικότητα, τά ανθρώπινα δικαιώματα, έχουν παραμείνει αναλλοίωτα. Δέν μπορούν νά νοηθούν χωρίς τήν προϋπόθεση ότι ό άνθρωπος ώς άνθρωπος, απλώς καί μόνο επειδή ανήκει στό ανθρώπινο είδος, είναι υποκείμενο δικαιωμάτων, ότι τό ίδιο του τό είναι φέρει αξίες καί κανόνες πού πρέπει νά ανακαλυφθούν καί όχι νά επινοηθούν. Ίσως ή θεωρία τών ανθρωπίνων δικαιωμάτων θά έπρεπε στίς μέρες μας νά συμπληρωθεί άπό μιά θεωρία γιά τά καθήκοντα καί τά όρια του άνθρωπου, καί αυτό θά μπορούσε νά συμβάλει στήν ανανέωση του ερωτήματος κατά πόσον είναι δυνατόν νά υπάρχει ένας Λόγος τής φύσης καί κατά συνέπεια ένα δίκαιο του Λόγου γιά τόν άνθρωπο καί γιά τή θέση του στόν κόσμο.

Μιά τέτοια συζήτηση πρέπει νά οργανωθεί καί νά διεξαχθεί διαπολιτισμικά. Γιά τούς χριστιανούς θά αφορούσε τή δημιουργία καί τόν Δημιουργό. Γιά τόν ινδικό κόσμο θά αντιστοιχούσε στήν έννοια του Dharma, τής εσωτερικής νομοθεσίας του είναι, καί γιά τήν κινέζικη παράδοση στήν ιδέα τής ουράνιας τάξης.

4. Ή διαπολιτισμικότητα καί οί συνέπειές της

Προτού επιχειρήσω νά συναγάγω συμπεράσματα, θά ήθελα νά ακολουθήσω γιά λίγο τό ίχνος πού άφησα μόλις τώρα. Θεωρώ ότι ή διαπολιτισμικότητα συνιστά σήμερα μιά απαραίτητη διάσταση τής συζήτησης αναφορικά μέ τά θεμελιώδη ζητήματα τής ανθρώπινης ύπαρξης, συζήτησης πού δέν μπορεί νά διεξαχθεί αποκλειστικά εντός του χριστιανικού κόσμου ούτε αποκλειστικά στό πλαίσιο τής δυτικής παράδοσης του Λόγου.

Ή αυτοκατανόηση τόσο του χριστιανικού κόσμου όσο καί τής δυτικής παράδοσης του Λόγου τούς ωθεί νά διεκδικούν οικουμενική ισχύ, πού ενδέχεται καί νά τή διαθέτουν de jure. De facto όμως οφείλουν νά αναγνωρίσουν ότι υιοθετούνται άπό τμήματα μόνο τής ανθρωπότητας καί κατανοούνται πάλι άπό τμήματα μόνο της ανθρωπότητας. Ό αριθμός τών ανταγωνιστικών πολιτισμών είναι ασφαλώς πολύ μικρότερος άπό ό,τι φαίνεται έκ πρώτης όψεως. Προπάντων είναι σημαντικό νά πάψει νά υπάρχει ομοιομορφία στό εσωτερικό τών πολιτισμικών χώρων, άλλά όλοι οί πολιτισμικοί χώροι νά χαρακτηρίζονται άπό γόνιμη διάσταση απόψεων εντός της ίδιας τής πολιτισμικής τους παράδοσης. Στόν δυτικό κόσμο αυτό είναι πασίδηλο.

Ακόμη καί άν κυριαρχεί ό αυστηρός ορθολογισμός του κοσμικού πολιτισμού — όπως εντυπωσιακά μάς τόν περιέγραψε ό Γιούργκεν Χάμπερμας — ό οποίος αυτοχαρακτηρίζεται συνεκτικό στοιχείο, ή χριστιανική θεώρηση τής πραγματικότητας αποτελεί, όπως καί παλαιότερα, ενεργό δύναμη. Οί δύο αυτοί πόλοι άλλοτε προσεγγίζουν καί άλλοτε απομακρύνονται, μέ διάθεση είτε άλληλογνωριμίας είτε απόρριψης, περισσότερο ή λιγότερο κατηγορηματικής.

Ό ισλαμικός πολιτισμικός χώρος χαρακτηρίζεται επίσης άπό παρεμφερή διάσταση απόψεων άπό τόν φανατικό απολυταρχισμό του Μπίν Λάντεν ώς τή στάση πού παραμένει ανοιχτή στόν ανεκτικό ορθολογισμό διαγράφεται ένα ευρύ τόξο. Ό τρίτος μεγάλος πολιτισμικός χώρος, ό Ινδικός πολιτισμός, ή καλύτερα, οί πολιτισμικοί χώροι του ινδουισμού καί του βουδισμού, χαρακτηρίζονται επίσης άπό παρεμφερή διάσταση απόψεων, έστω καί άν δέν εκδηλώνεται, τουλάχιστον στά δικά μας μάτια, τόσο έντονα.

Καί αυτοί οί πολιτισμοί βλέπουν ότι είναι εκτεθειμένοι τόσο στίς αξιώσεις του δυτικού ορθολογισμού όσο καί στά αιτήματα τής χριστιανικής πίστης, αξιώσεις καί αιτήματα που συνυπάρχουν αφομοιώνουν λοιπόν καί τίς μέν καί τά δέ μέ διαφορετικούς τρόπους, επιδιώκοντας ωστόσο νά διαφυλάξουν τή δική τους ταυτότητα.

Τήν εικόνα συμπληρώνουν οί πολιτισμοί φυλών τής Αφρικής καί τής Λατινικής Αμερικής μετά τήν αφύπνιση τους άπό ορισμένες χριστιανικές θεολογίες. Αυτοί δείχνουν νά θέτουν ύπό αμφισβήτηση τόσο τόν δυτικό ορθολογισμό όσο καί τίς οικουμενικές αξιώσεις τής χριστιανικής αποκάλυψης.

Τί συμπεραίνουμε άπό όλα αυτά; Καταρχάς, νομίζω, συμπεραίνουμε ότι, έκ τών πραγμάτων, τά δύο μεγάλα πολιτισμικά ρεύματα τής Δύσης, τό ρεύμα τής χριστιανικής πίστης καί εκείνο του έκκοσμικευμένου ορθολογισμού, όσο ευδιάκριτη σφραγίδα καί άν αφήνουν, τό καθένα μέ τόν δικό του τρόπο, σέ όλο τόν κόσμο καί σε όλους τούς πολιτισμούς, δέν γνωρίζουν οικουμενική εξάπλωση.

Γιά τό λόγο αυτό, μου φαίνεται πώς έχει κάποια βαρύτητα τό ερώτημα του συναδέλφου άπό την Τεχεράνη, πού μνημόνευσε ό Γιούργκεν Χάμπερμας, τό ερώτημα δηλαδή μήπως, άπό τή σκοπιά της συγκριτικής ανθρωπολογίας καί τής κοινωνιολογίας της θρησκείας, είναι τελικά ή ιδιότυπη πορεία τής ευρωπαϊκής έκκοσμίκευσης εκείνη πού χρειάζεται κάποια διόρθωση.

Έγώ όμως δέν θά ανήγαγα τούτο τό ερώτημα στό πνεύμα πού διαπνέει τόν Κάρλ Σμίτ, τόν Μάρτιν Χάιντεγκερ καί τόν Λέο Στράους: μιάς Ευρώπης δηλαδή άποκαμωμένης άπό τόν ορθολογισμό. Γεγονός είναι πάντως ότι ό έκκοσμικευμένος ορθολογισμός μας, όσο καί άν πείθει τόν διαμορφωμένο στή Δύση Λόγο μας, δέν είναι κατανοητός σέ κάθε ratio, ότι ή προσπάθεια του νά γίνει πειστικός προσκρούει σέ κάποια όρια.

Ή πειστικότητά του συναρτάται έκ τών πραγμάτων άπό συγκεκριμένα πολιτισμικά συμφραζόμενα, καί οφείλει νά αναγνωρίσει πώς ύπ' αυτές τίς συνθήκες δέν μπορεί νά εμπεδωθεί άπό όλη τήν ανθρωπότητα, γιά νά γίνει στή συνέχεια οικουμενικά αποτελεσματικός. Μέ άλλα λόγια δέν υπάρχει ένας παγκόσμιος ορθολογικός, ηθικός ή θρησκευτικός κανόνας, ομόφωνα αποδεκτός, ό όποιος θά μπορούσε νά υίοθετηθεί στή συνέχεια άπό όλους. Πάντως πρός τό παρόν είναι ανέφικτος. Γι' αυτό, τό λεγόμενο παγκόσμιο ήθος παραμένει μία αφηρημένη έννοια.

5. Πορίσματα

Τί πρέπει λοιπόν νά γίνει; Όσον άφορα τίς πρακτικές συνέπειες, συμφωνώ σέ μεγάλο βαθμό μέ τίς απόψεις πού εξέθεσε ό Γιούργκεν Χάμπερμας γιά μιά μετα-μεταφυσική κοινωνία, γιά τή διάθεση άλληλογνωριμίας καί γιά τόν αυτοπεριορισμό έκ μέρους καί τών δύο πλευρών. Θά ήθελα νά συνοψίσω τή δική μου οπτική σέ δύο θέσεις καί έτσι νά κλείσω.

1. Είδαμε ότι εκδηλώνονται παθολογικά φαινόμενα στη θρησκεία, πού είναι άκρως επικίνδυνα καί μας υποχρεώνουν νά θεωρήσουμε τό θεϊκό φώς του Λόγου ώς ένα ελεγκτικό όργανο, όπως θά λέγαμε, πού οφείλει διαρκώς νά άποκαθαίρει καί νά ρυθμίζει τή θρησκεία, όπως έξαλλου τό φαντάζονταν καί οί Πατέρες τής Εκκλησίας.

Άπό τίς σκέψεις μας όμως φάνηκε συνάμα ότι υπάρχει (μολονότι ή ανθρωπότητα δέν τό έχει συνειδητοποιήσει έν γένει) καί ή παθολογία του Λόγου, ή ύβρις του Λόγου, πού δέν είναι λιγότερο επικίνδυνη άλλά πιό απειλητική, άν κρίνουμε άπό τή δυνητική καταστροφικότητά της: ατομική βόμβα, ό άνθρωπος ώς προϊόν.

Γι' αυτό, αντιστρόφως, πρέπει νά υπενθυμίσουμε καί στό Λόγο τά όριά του καί νά του μάθουμε νά τείνει ευήκοον ους στίς μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις τής ανθρωπότητας. Άν χειραφετηθεί εντελώς καί απορρίψει τούτη τή δεκτικότητα, τούτον τόν συσχετισμό, θά άποβεί καταστροφικός. Ό Κούρτ Χούμπνερ (Kurt Hiibner), διατυπώνοντας προσφάτως ένα παρεμφερές αίτημα, υποστήριξε ότι έν προκειμένω δέν τίθεται σέ καμία περίπτωση ζήτημα «επιστροφής στήν πίστη», άλλά τό θέμα είναι νά απαλλαγεί ό άνθρωπος άπό τήν παροδική τύφλωσή του - ή πίστη δέν λέει τίποτε στόν σημερινό άνθρωπο επειδή αντιβαίνει στήν ουμανιστική ιδέα του περί Λόγου, διαφωτισμού καί ελευθερίας.

Έγώ, ακολουθώντας τον, θά μιλούσα γιά τήν απαραίτητη δυνατότητα σχέσης ανάμεσα στό Λόγο καί τήν Πίστη, τό Λόγο καί τή θρησκεία, πού καλούνται σέ μιά αμοιβαία κάθαρση καί ίαση, καί έχουν ό ένας τήν ανάγκη του άλλου, κάτι πού πρέπει νά αναγνωριστεί καί άπό τίς δύο πλευρές.

2.Αυτός ό βασικός κανόνας πρέπει στή συνέχεια νά συγκεκριμενοποιηθεί έμπρακτα στό διαπολιτισμικό περιβάλλον τής εποχής μας. Δίχως αμφιβολία τά δύο βασικά μέρη πού πρέπει νά σχετιστούν είναι ή χριστιανική πίστη καί ό δυτικός κοσμικός ορθολογισμός. Αυτό μπορεί καί πρέπει νά ειπωθεί χωρίς κακώς εννοούμενο εύρωκεντρισμό.

Οί δύο τους καθορίζουν τήν κατάσταση του κόσμου όσο καμιά άλλη πολιτισμική δύναμη. Άλλά αυτό πάλι δέν σημαίνει πώς οί άλλοι πολιτισμοί μπορούν νά τεθούν στό περιθώριο ώς ένα είδος quantite negligeable (αμελητέας ποσότητας (Σ.τ.Μ.). Θά ήταν μιά ύβρις τής Δύσης, πού θά τήν πληρώναμε ακριβά καί έν μέρει ήδη τήν πληρώνουμε.

Είναι σημαντικό καί γιά τούς δύο ακρογωνιαίους λίθους του δυτικού πολιτισμού νά αποτολμήσουν μιά ακρόαση, νά σχετιστούν ειλικρινά μέ τούς υπόλοιπους πολιτισμούς. Είναι σημαντικό νά τούς συμπεριλάβουν στήν προσπάθεια μιας τέτοιας πολυφωνικής σχέσης, όπου άπό μόνοι τους θά ανοιχτούν στήν ουσιώδη συμπληρωματικότητα Λόγου καί πίστης.

Έτσι μπορεί νά ξεκινήσει μιά οικουμενική διαδικασία κάθαρσης, ή οποία ενδέχεται τελικά νά χαρίσει νέα λάμψη στίς θεμελιώδεις αξίες καί στους κανόνες, πού όλοι οί άνθρωποι γνωρίζουν κατά κάποιο τρόπο ή διαισθάνονται. Κατ' αυτόν τόν τρόπο ίσως αυτό πού συνέχει τόν κόσμο νά καταστεί έκ νέου ενεργός δύναμη γιά τήν ανθρωπότητα.

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Προς υπουργό Πολιτισμού κ. Παύλο Γερουλάνο

image

Αξιότιμε κύριε υπουργέ,

Τα τελευταία γεγονότα στα γήπεδα, που δεν είναι μοναδικά και τυχαία, αλλά το αποκορύφωμα μιας σειράς επαναλαμβανόμενων σε διαρκώς μεγαλύτερη ένταση και αγριότητα, επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει από τα πλαίσια της κοινωνικής ζωής. Οι αθλητικές συναντήσεις, αντί να είναι σύμφωνες με το πνεύμα του «ευ αγωνίζεσθαι», μετατράπηκαν σε πρεσβευτές δυσφήμησης της πατρίδας μας και του πολιτισμού μας.

Από την πάλαι ποτέ ανιδιοτελή προσφορά περάσαμε στον επαγγελματισμό και από το φίλαθλο πνεύμα και την ευγενή άμιλλα ξεπέσαμε σε επιχειρήσεις, που υπηρετούν τον παρασιτισμό, τους τζογαδόρους, τις πρακτικές αεριτζήδων, τις ύποπτες συναλλαγές και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες, με τη δίψα για δύναμη και εξουσία ορισμένων κερδοσκόπων, με όλα τα συνεπακόλουθα και τραγικά φαινόμενα.

Οι φίλαθλοι έγιναν αφιονισμένοι οπαδοί και οι υπεύθυνοι των σωματείων, με προεξάρχοντες τους προέδρους, επιχειρούν με σκοτεινές διασυνδέσεις όχι να υπηρετήσουν τον αθλητισμό, αλλά να διεισδύσουν στα κέντρα εξουσίας και να γίνονται χορηγοί πολιτικών προσώπων και κομμάτων. Είναι βέβαιο, κύριε υπουργέ, ότι «στα γήπεδα η Ελλάδα αναστενάζει», όπως έλεγε και το γνωστό άσμα.

Τώρα, δε, που έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη την κοινωνική συνοχή, η κατάσταση που επικρατεί στο ποδόσφαιρο είναι περισσότερο από ποτέ θλιβερή. Εκτός κι αν ως υπουργός, αθλητισμό εννοείτε τη βαρβαρότητα και τις ωμότητες, που οδηγούν στην εξαχρείωση της δημόσιας ζωής. Εκτός κι αν η ανοχή των φαινομένων αυτών εξυπηρετεί την ανάγκη να συγκρατηθεί ή να εκτονωθεί, σε άλλες κατευθύνσεις, η εξαγρίωση μιας μεγάλης μερίδας του κοινού, με τακτικές που θυμίζουν αποφράδες ημέρες της πρόσφατης ιστορίας μας.

Τότε που το καθεστώς ωθούσε τη νεολαία στα γήπεδα, προκειμένου να την αποπροσανατολίσει από τα υπαρκτά προβλήματα. Έχετε την ευθύνη, όπως άλλωστε σας προέτρεψε και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, να περιφρουρήσετε τα ιδανικά του αθλητισμού και, το κυριότερο, να πατάξετε τη βία. Φτάνει πια η υποκρισία των δήθεν παραγόντων. Τα μέτρα που εξαγγείλατε θα αποβούν με βεβαιότητα αναποτελεσματικά.

Η παρέμβαση σας θα πρέπει να είναι δραστική σε όλους τους τομείς και με παρρησία να αποκαλύψετε στον ελληνικό λαό πόσο πληρώνουμε τις Ποδοσφαιρικές Ανώνυμες Εταιρείες και πόσο στοιχίζει στο κράτος ο χουλιγκανισμός. Αλλάξτε τη δομή του πρωταθλήματος, αποσύρετε τις ελληνικές ομάδες από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις, προκειμένου να μην διασυρόμεθα και εκτός Ελλάδας, ελέγξτε τους εμπλεκόμενους στα σκοτεινά κυκλώματα, στις «παράγκες» και στις πολιτικο-αθλητικές διαπλοκές.

Σταθείτε στο ύψος των περιστάσεων, διαφορετικά ως αρμόδιος υπουργός γίνεστε συνένοχος των τακτικών αυτών. Μην προκαλείται άλλο την κοινωνία, που μαστίζεται από την κρίση και δεν ανέχεται το επίσημο κράτος «να προσκυνά σώβρακα και φανέλες».

ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 2 ΜΑΡΤΙΟΥ

image_thumb14444

Σήμερα γιορτάζονται:

1) Ο άγιος μάρτυρας Ησύχιος. Ήταν Μαγιστριανός το αξίωμα μέλος της Συγκλήτου (βουλής). Ο τότε ειδωλολάτρης αυτοκράτωρας διέταξε όλους τους χριστιανούς να αρνηθούν τον Χριστόν. Μεταξύ αυτών ήτο και ο Ησύχιος, ο οποίος χάριν του Χριστού έχασε το αξίωμα του και εμαρτύρησε (του έδεσαν μυλόπετραν από τον λαιμόν του και τον έρριξαν εις τον ποταμόν όπου επνίγη).

2) Ο άγιος ιερομάρτυρας Θεόδοτος. Δια την πίστιν του εις τον Χριστόν ε-κρεμάσθη, εκάρφώθησαν τα πόδια του και τέλος εφυλακίσθη και εξεδήμησε εις Κύριον.

3) Ο άγιος ομολογητής Κόιντος. Καταγόταν από τη Φρυγία και ωμολόγησε την πίστιν του εις τον Χριστόν, αρνήθηκε δε να θυσιάση στα είδωλα. Εξεδήμη­σε ειρηνικά στον Κύριο.

4) Οι άγιοι μάρτυρες Νέστωρ και Τριβίμιος. Καταγόταν από την Παμφυλία και εμαρτύρησαν διότι δεν αρνήθηκαν τον Χριστόν.

5) Ο άγιος Τρωάδιος.

6) Η αγία παρθενομάρτυς Ευθαλία. Έζησε στην Σικελία και βασανίσθηκε και αποκεφαλίσθηκε από τον ειδωλολάτρη αδελφό της.

7) Οι άγιοι μάρτυρες Ανδρόνικος και Αθανασία, οι οποίοι εθανατώθησαν με ξίφος.

Εθνικά γεγονότα: Σαν σήμερα το 1822 οι Έλληνες υπό τους I. Κολοκοτρώνην, Δ. Πλαπούταν μάχονται εναντίον των Τούρκων παρά το Γηροκομείον των Πα­τρών, νικούν αυτούς και καταλαμβάνουν το Γηροκομείον.

Το 1913 οι ελληνικές δυνάμεις Ηπείρου, κατόπιν σκληρής μάχης ελευθερώ­νουν την πόλιν του Αργυροκάστρου, την οποίαν δια της συνθήκης Ειρήνης οι σύμμαχοι παρεχώρησαν στην Αλβανίαν.

Το 1920 ο ελληνικός στρατός μάχεται δια πυροβολικού εναντίον των Τούρ­κων.

Το 1921 ολόκληρος η ελληνική δύναμις είναι έτοιμος δια τις νέες μάχες ε­ναντίον των Τούρκων.

Το 1922 η ελληνική στρατιά στη Μ. Ασία μάχεται με πυροβολικό και περι­πόλους εναντίον των Τούρκων.

Το 1941 στο αβανικό μέτωπο συνεχίζεται η σφοδρή δράσις πυροβολικού και όλμων εκ μέρους των ιταλικών δυνάμεων. Η ιταλική αεροπορία εβομβάρ-δισε την Πρέβεζα, την Λευκάδα και την Λάρισα.

Ενισχυσε Και συ Το Εργο

Της Ιερας Αρχιεπισκοπης Αθηνων

Μεσω Της -Ate Bank -

clip_image00143333333333

Η ως άνω διαφήμιση της Ι.Α.Α.

αναρτάται δωρεάν από το Ιστολόγιό μας.