14 Ιουνίου, 2017

ΑΝΑΣΧΗΜΑΤΙΣΕ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Η ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ ΣΑΟΥΔΙΚΗΣ ΑΡΑΒΙΑΣ-ΚΑΤΑΡ ΚΑΙ Η ΕΝ ΕΞΕΛΙΞΕΙ ΚΡΙΣΗ

 

Η κρίση που συνταρράσει τον Περσικό Κόλπο, εμπλέκει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τώρα απειλεί να παρασύρει την Τουρκία και το Ιράν, μπορεί να εντοπιστεί σε ένα δίλημμα που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος που μόλις εκθρόνισε τον πατέρα του.

Όταν ο Σεΐχ Χαμάντ Μπιν Χαλίφα Αλ-Θάνι, ο πρίγκιπας του Κατάρ, πήρε την εξουσία με ένα αναίμακτο πραξικόπημα το 1995, ανέλαβε ένα μετά βίας ανεξάρτητο έθνος, με το μέγεθος του Κοννέκτικατ και με το ένα έβδομο του πληθυσμού του. Δεσποτεύονταν από την στιγμή της ανεξαρτησίας του το 1971, από τον πολύ μεγαλύτερο και ισχυρότερο γείτονά του, τη Σαουδική Αραβία.

Πίστευε ότι το Κατάρ θα μπορούσε να βρει ασφάλεια μόνο μεταμορφώνοντας τον εαυτό του, από σαουδάραβικο εξάρτημα σε αντίπαλο. Αλλά πως; Το θρασύτατο σχέδιο που έθεσε σε εφαρμογή, ξεκίνησε κάτι σαν έναν περιφερειακό ψυχρό πόλεμο, και με την πάροδο του χρόνου αναδιαμόρφωση, όχι μόνο την πολιτική του πλούσιου σε πετρέλαιο Περσικού Κόλπου, αλλά και ολόκληρης της Μέσης Ανατολής, με αποκορύφωμα την κρίση της περασμένης εβδομάδας.

Θα ήταν σαν η Κούβα να προσπαθεί να απεγκλωβιστεί από την αμερικανική επιρροή, καθιστώμενη μια παγκόσμια υπερδύναμη από την μια μέρα στην άλλη, ανταγωνιζόμενη τις Ηνωμένες Πολιτείες σε Ασία και Ευρώπη.

Η στρατηγική του Κατάρ φάνηκε να καταρρέει τελικά την περασμένη εβδομάδα, με τη Σαουδική Αραβία και τους συμμάχους της να επιβάλλουν αποκλεισμό. Αλλά το Κατάρ έχει τους δικούς του συμμάχους. Οι συνέπειες αυτής της αντιπαλότητας μπορεί να εξακολουθούν να εκτυλίσσονται.

Επίλυση ενός προβλήματος

Στα χρόνια, πριν ο Σεΐχης Χαμάντ αναλάβει την εξουσία, μερικά επεισόδια ενέτειναν την επιθυμία του να αποσπαστεί από τη Σαουδική κυριαρχία. Το 1988, ο πατέρας του είχε συνάψει διπλωματικές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση, έναν αντίπαλο των Σαουδαράβων, δίνοντας στο Κατάρ μια γεύση μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής.

Το 1992, μια σύγκρουση με τη Σαουδική Αραβία κατά μήκος των μικρών, αλλά αμφισβητούμενων συνόρων τους, άφησε δύο νεκρούς Καταριανούς στρατιώτες. Δύο χρόνια αργότερα, όταν η Υεμένη διολίσθησε σε σύντομο εμφύλιο πόλεμο, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία υποστήριξαν αντίθετες πλευρές.

Όπως έμαθε ο Σείχης Χαμάντ, η αυτονομία θα μπορούσε να είναι εφικτή αλλά και επιθυμητή. Ο Marc Lynch, πολιτικός επιστήμονας στο πανεπιστήμιο George Washington, έθεσε την άποψη του Σείχη Hamad ως εξής: "Γιατί να είστε κάτω από την εξουσία των Σαουδαραβών, εφόσον δεν χρειάζεται να είστε;"

Ο εμίρης του Κατάρ είχε επίσης την φιλοδοξία να καταδείξει τον εαυτό ως κάτι περισσότερο από έναν υποτελή στη Σαουδικής Αραβίας."Πολλά από αυτά έχουν να κάνουν με την προσωπικότητα," είπε ο κ. Lynch. "Όταν έρθει ο νέος εμίρης, θα έχει πραγματικά ένα ριζωμένο αίσθημα δυσαρέσκειας."

Μια αύξηση της αντιπαλότητας

Λίγες χώρες έχουν καταφέρει να εξελιχθούν από προτεκτοράτο σε περιφερειακή δύναμη. Το Κατάρ το κατάφερε σε λίγα μόνο χρόνια."Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η εξωτερική πολιτική του Κατάρ είναι ένας συνδυασμός: 

«Τι μπορούμε να κάνουμε για να μπούμε στον χάρτη;» και «Τι μπορούμε να κάνουμε για να ενοχλήσουμε τους Σαουδάραβες;» είπε ο κ. Lynch. Το Κατάρ καλλιέργησε δεσμούς με το Ιράν και καθιέρωσε εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ. Φιλοξενεί μια μεγάλη αμερικανική αεροπορική βάση, εν μέρει για να προφυλαχθεί από το σαουδαραβικό εκφοβισμού.

Ίδρυσε το δορυφορικό κανάλι ειδήσεων Al Jazeera, το χρησιμοποίησε για να προβάλλει "μαλακή δύναμη" (soft power), να προωθήσει τους συμμάχους του και να μπείτε στο μάτι της Σαουδικής βασιλικής οικογένειας.

Χρησιμοποίησε επίσης την ιστορία του κάποτε απομακρυσμένου καταφυγίου για τους εξόριστους ισλαμιστές. Εάν ξένες κυβερνήσεις έπρεπε να ασχοληθούν με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, την παλαιστινιακή Χαμάς, τους Τσετσένους αυτονομιστές ή ακόμα και τους Ταλιμπάν, συχνά το έκαναν μέσω Κατάρ.

Στη συνέχεια, τη δεκαετία του 1990, οι τεχνολογικές και οικονομικές εξελίξεις δημιούργησαν μια παγκόσμια αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), το οποίο μπορεί να φορτωθεί σε πλοία, παρακάμπτοντας αγωγούς που διασχίζουν τη Σαουδική επικράτεια. 

Το Κατάρ ελέγχει ορισμένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, οπότε η οικονομία του επεκτάθηκε από 8,1 δισεκατομμύρια δολάρια το 1995 στο εκπληκτικό ποσό των 210 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2014.

Ο Σεΐχης Χαμάντ και ο υπουργός Εξωτερικών του, έτρεχαν από τη μια αραβική πρωτεύουσα στην άλλη, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους ως διαμεσολαβητές και γενναιόδωροι δωρητές.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεώρησαν χρήσιμη τη διπλωματία του Κατάρ, αν και ορισμένες φορές ενοχλητική και τη χρησιμοποίησε ως βάση για τις ειρηνευτικές συνομιλίες στο Αφγανιστάν. Βασίστηκε στην αεροπορική του βάση για τον πόλεμο στο Ιράκ και, αργότερα, στους βομβαρδισμούς στη Συρία.

Το 2002, η Σαουδική Αραβία απέσυρε τον πρεσβευτή της από το Κατάρ, για την κριτική του Al Jazeera στην κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας, όπως ισχυρίστηκε.

"Πήρε μέχρι το 2008 για τη Σαουδική Αραβία, να χωνέψει πραγματικά την ιδέα ότι το Κατάρ είναι ένα πλήρως ανεξάρτητο κράτος", δήλωσε ο David B. Roberts, καθηγητής στο King's College του Λονδίνου.

Ο πρεσβευτής της Σαουδικής Αραβίας επέστρεψε στο Κατάρ το 2008 και οι δύο γείτονες ίσως είχαν βρει μία ισορροπία, αν δεν ακολουθούσαν αυτά που ακολούθησαν.

'Καθαρός πόλεμος δι αντιπροσώπων'

Η Αραβική Άνοιξη, η οποία έφερε εξεγέρσεις στην περιοχή το 2011, έδωσε ένα άνοιγμα στο Κατάρ. Παρά την αυξανόμενη επιρροή του, το Κατάρ δεν μπόρεσε ποτέ να σπάσει τη Σαουδική περιφερειακή κυριαρχία. Τώρα, με τους Σαουδάραβες μονάρχες υπό απειλή, είδε την ευκαιρία.

Υποστήριξε τα αντιπολιτευτικά κινήματα, κοσμικά και ισλαμικά, με χρόνο στο Al Jazeera, με διπλωματική υποστήριξη και αργότερα με τα χρήματα και μερικές φορές με εξοπλισμό, ελπίζοντας να εγκαταστήσουν φιλικές νέες κυβερνήσεις. Όπου οι Ισλαμιστές έδειχναν υποσχόμενοι, το Κατάρ τους υπεστήριζε.

Για τη Σαουδική Αραβία, οι εξεγέρσεις έθεταν σε κίνδυνο τόσο την περιφερειακή τάξη όσο και, ενδεχομένως, τη δική της κυριαρχία. Τα λαϊκιστικά ισλαμικά κινήματα την είχαν  αμφισβητήσει εδώ και καιρό.

Κάθε φορά που άνοιγε ένα κενό, και οι δύο αντίπαλοι του Κόλπου θα βιάζονταν να το γεμίσουν πρώτοι. "Από το 2011 έως το 2013, βρίσκονται σε ανοιχτό πόλεμο δι αντιπροσώπων σε όλη την περιοχή", δήλωσε ο κ. Lynch. Στην Τυνησία, για παράδειγμα, καθένας υπεστήριξε αντίπαλα πολιτικά κόμματα.

Αλλού, η αντιπαλότητα τους τροφοδότησε τη βία. Στη Λιβύη, καθένας υπεστήριξε από μία ένοπλη ομάδα, που αργότερα θα αντιμάχονταν σε έναν εμφύλιο πόλεμο. Στη Συρία, προσπάθησαν να υπερνικήσουν ο ένας τον άλλον στη χρηματοδότηση ανταρτών, συμπεριλαμβανομένων των εξτρεμιστών.

Στην Αίγυπτο, το Κατάρ υποστήριξε την Μουσουλμανική Αδελφότητα, της οποίας ο υποψήφιος κέρδισε την πρώτη πραγματική προεδρική ψηφοφορία της χώρας το 2012. Την επόμενη χρονιά, όταν ο αιγυπτιακός στρατός πήρε την εξουσία με πραξικόπημα, η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της, επέδωσαν στους νέους ηγέτες ένα πακέτο βοήθειας αξίας 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Οι παρεμβάσεις αυτές, εκτός από τη διαμόρφωση της Αραβικής Άνοιξης, συνέβαλαν στην επαναχάραξη της γεωπολιτικής της περιοχής. Η Τουρκία, για δικούς της λόγους, προσχώρησε στο Κατάρ στηρίζοντας τις εξεγέρσεις, σχηματίζοντας τη βάση της πρώτης πραγματικής συμμαχίας του Κατάρ.

Σουνιτικές μοναρχίες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, φοβούμενοι τις εξεγέρσεις στις χώρες τους, ένωσαν δυνάμεις με την Σαουδική Αραβία, εναντίον του Κατάρ.

Η αντιπαλότητα επεκτάθηκε ακόμη και στην Ουάσινγκτον, όπου το Κατάρ ξόδεψε χρήματα αφειδώς σε άσκηση πιέσεων και δωρεές σε think tanks. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έκαναν το ίδιο, επιδιώκοντας να συμβαδίσουν με την επιρροή του Κατάρ στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μια ευαίσθητη νέα τάξη

"Το 2013, έχετε περισσότερο ή λιγότερο την ήττα της θέσης του Κατάρ", δήλωσε ο κ. Lynch.Οι σύμμαχοι της Αραβικής Άνοιξης του Κατάρ υπέστησαν καταστροφικές αποτυχίες. Ο Σεΐχης Χαμάντ, με προβλήματα υγείας, παραιτήθηκε από το θρόνο και τον διαδέχτηκε ένας 33χρονος γιος του με λιγότερη εμπειρία. Η σύντομη θητεία της χώρας ως περιφερειακής δύναμης έλαβε τέλος.

Παρόλα αυτά, το Κατάρ διατήρησε την αυτονομία και το δίκτυο των επαφών που ήταν ο αρχικός του στόχος. Η Σαουδική Αραβία ανέχθηκε την αυτονομία του Κατάρ, για να επικεντρωθεί σε έναν άλλο περιφερειακό πόλεμο, αυτόν εναντίον του Ιράν. 

Αυτό εξυπηρετούσε και τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες στηρίχθηκαν τόσο στη Σαουδική Αραβία όσο και στο Κατάρ για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους και θέλησαν να σταθεροποιηθεί η αντιπαλότητα τους.

Η πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν, στην οποία αντετάχθη η Σαουδική Αραβία, περιέπλεξε ακόμη περισσότερο το ζήτημα. Άφησε τη Σαουδική Αραβία να ανησυχεί περισσότερο για τις επαφές του Κατάρ με το Ιράν, αν και περιορισμένες, αλλά λιγότερο πρόθυμη να πιέσει το Κατάρ, κάτι που οι Σαουδάραβες γνώριζαν ότι θα αναζοπύρωνε τις εντάσεις με την Ουάσιγκτον για τη συμφωνία με το Ιράν.Οι αντίπαλοι έμειναν σε μια λεπτή, ευαίσθητη ισορροπία.

Ένα Σαουδαραβικό στοίχημα

Αν και το Κατάρ είχε κάνει πίσω, η καμπάνια του δίδαξε στη Σαουδική Αραβία ένα μάθημα: Ένα μη ελεγχόμενο Κατάρ αποτελούσε σοβαρή απειλή.Η Σαουδική Αραβία, από κοινού με άλλα κράτη του Κόλπου και την Αίγυπτο, βρήκε τελικά την ευκαιρία να επανακαταλάβει την κυριαρχία της, με τον αποκλεισμό της περασμένης εβδομάδας.

Αυτό θα αναγκάσει επίσης τους αμφιταλατευόμενους να επιλέξουν πλευρές, σε μια στιγμή που η Σαουδική Αραβία είναι ισχυρότερη. Το Ριάντ εξακολουθεί να εργάζεται για την αποκατάσταση της περιφερειακής του κυριαρχίας, υπό την αυξανόμενη πίεση του Ιράν. Αλλά η Σαουδική Αραβία φάνηκε να κερδίζει γρήγορα το μεγαλύτερο βραβείο όλων: την αμερικανική υποστήριξη.

Ο Πρόεδρος Trump, ο οποίος έτυχε εκστατικής υποδοχής στο Ριάντ τον περασμένο μήνα, χαιρέτισε τον αποκλεισμό ενός συμμάχου των ΗΠΑ, μια εκπληκτική αντιστροφή πολιτικής, που φάνηκε να έλαβε χώρα εν μία νυκτί. Στο Twitter, φάνηκε να υπονοεί ότι ο αποκλεισμός αυτός ήταν δικιά του ιδέα.

Αλλά η εξαναγκασμός της εξουσίας μπορεί να είναι επικίνδυνος. Το Ιράν έχει προσφέρει επισιτιστική βοήθεια στο Κατάρ, στοιχηματίζοντας ότι μπορεί να επεκτείνει την επιρροή του εκεί και ίσως σε δύο άλλες χώρες του Κόλπου, το Κουβέιτ και το Ομάν, που αναζητούν ισορροπία μεταξύ αυτού και της Σαουδικής Αραβίας.

Το Μαρόκο, αρχικά ουδέτερο, ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι θα στείλει επισιτιστική βοήθεια στο Κατάρ, σύμφωνα με αναφορές από το Μαρόκο. Η πιο σημαντική κίνηση θα μπορούσε να προέλθει από την Τουρκία, η οποία έχει ταχθεί λεκτικώς με το Κατάρ. Το Κοινοβούλιο της ενέκρινε ψήφισμα που επιτρέπει στην Τουρκία να αναπτύξει μέχρι και 3.000 στρατιώτες στη βάση της στο Κατάρ, όπου σήμερα βρίσκονται ήδη 100.

Ο Aaron Stein, αναλυτής του Ατλαντικού Συμβουλίου, think tank με έδρα την Ουάσινγκτον, δήλωσε ότι η Τουρκία είχε πρόσφατα επανορθώσει τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία, επιδιώκοντας μία μέση οδό, "αλλά υπάρχουν όρια σε αυτό".

Τα κρατικά κυριότερα μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας, τα οποία έχουν λίγες φιλοσαουδικές φωνές, έχουν υποστηρίξει την υπεράσπιση του Κατάρ, ενός συμμάχου, ως εθνικιστικός σκοπός.

Αν και η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ, κατά το παρελθόν έτος έχει ταυτιστεί με το Ιράν στην ευθυγράμμιση της περιφερειακής τους στρατηγικής με τη Ρωσία. Η θέση της Μόσχας θα μπορούσε να βελτιωθεί κατά την κρίση, όπως διαμαρτύρονται οι αμερικανοί σύμμαχοι.

Αν και λίγοι αναμένουν ότι η αντιπαράθεση θα κλιμακωθεί προς τη βία, δεν είναι καθόλου σαφές πώς αυτή θα επιλυθεί. Αυτό μπορεί να είναι το τέλος της αντιπαλότητας δύο δεκαετιών Σαουδικής Αραβίας-Κατάρ, ή θα μπορούσε να φέρει απλώς άλλο ένα άλλο στρώμα αστάθειας και ρήξης συμμαχιών, σε μια περιοχή που ήδη έχει άφθονες.


Δεν υπάρχουν σχόλια: