ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

 

Γ΄ ΜΕΡΟΣ Τελώνης και Φαρισαίος.Το ανάγνωσμα της Κυριακής με το οποίο αρχίζει αυτή η εβδομάδα είναι η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου.

Η Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου είναι η πρώτη ημέρα που η Σαρακοστή του Τριωδίου χρησιμοποιείται (στους Εσπερινούς ή Ολονύκτιο Εσπερινό, το Σάββατο το βράδυ), αν και χρησιμοποιείται για τις λειτουργίες της Κυριακής, με τίποτα που να αναφέρεται στις καθημερινές ή το Σάββατο. 

Το θέμα των ύμνων και των αναγνώσεων για αυτή την Κυριακή είναι αφιερωμένο στα διδάγματα που πρέπει να αντληθούν από την παραβολή: ότι οι ορθές πράξεις από μόνες τους δεν οδηγούν στη σωτηρία, ότι η υπερηφάνεια καθιστά τις καλές πράξεις άκαρπες, ότι ο Θεός μπορεί να προσεγγιστεί μόνο μέσα από ένα πνεύμα ταπεινότητας και μετανοίας και ότι ο Θεός δικαιώνει τους ταπεινούς και όχι τους φαρισαϊκούς.

 Η εβδομάδα που ακολουθεί την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου, είναι η τελευταία μη-νηστίσιμη εβδομάδα, για να υπενθυμίσει στους πιστούς να μην είναι περήφανοι στη νηστεία τους, όπως ήταν ο Φαρισαίος (Κατά Λουκάν 18:12).

Η Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου αποτελεί επίσης την πρώτη ημέρα ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές (σε αντίθεση με την απλή υποκατάσταση των ύμνων της Σαρακοστής με τους κανονικούς ύμνους από οκτώηχους ή μηναίους) γίνονται με τις Κυριακάτικες λειτουργίες. 

Για παράδειγμα, αρχίζει να γίνεται μια σημαντική «διάσπαση» μετά το Μεγάλο Προκείμενο, στον Εσπερινό εκείνο το βράδυ.

Άσωτος Υιός

Το θέμα αυτής της εβδομάδας είναι η Παραβολή του Ασώτου Υιού (Κατά Λουκάν 15:11-32). Και πάλι, το Τριώδιον δεν προσδίδει τις αρμόζουσες (Θείες Λειτουργίες) για τις καθημερινές.

Η ανάγνωση του Ευαγγελίου την Κυριακή απλώνει ένα από τα πιο σημαντικά θέματα της εποχής της Σαρακοστής: τη διαδικασία της πτώσης στην αμαρτία, τη συνειδητοποίηση της αμαρτωλότητας κάποιου, το δρόμο προς την μετάνοια και τέλος τη συμφιλίωση, εκάστη των οποίων απεικονίζεται κατά τη διάρκεια της παραβολής.

Η εβδομάδα που ακολουθεί είναι η μόνη εβδομάδα του Τριωδίου, στην οποία υπάρχει κανονική νηστεία (δηλαδή χωρίς κρέας, ψάρια, κρασί, λάδι ή ζωικά προϊόντα, την Τετάρτη ή την Παρασκευή, εκτός κι εάν πέφτει εκείνη την ημέρα μια σημαντική εορτή, όπως η Παρουσίαση του Ιησού στο Ναό ή των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας, οπότε και επιτρέπονται ορισμένες τροφές).

Εβδομάδα των Απόκρεω

Το Σάββατο αυτής της εβδομάδας είναι η πρώτο Σάββατο των Νεκρών που παρατηρείται κατά τη διάρκεια της περιόδου της Μεγάλης Σαρακοστής. Η σωστή ονομασία για το τυπικόν της Κυριακής αυτής της εβδομάδας είναι «Η Κυριακή της ημέρας της Κρίσης», υποδεικνύοντας το θέμα του Ευαγγελίου της ημέρας (Κατά Ματθαίον 25:31-46).

Η κοινή ονομασία της «Κυριακής του Απόκρεω», προέρχεται από το γεγονός ότι αυτή είναι η τελευταία ημέρα, κατά την οποία επιτρέπεται οι λαϊκοί να φάνε κρέας έως το Πάσχα (οι Ορθόδοξοι μοναχοί και μοναχές, δεν τρώνε ποτέ τους κρέας).

Εβδομάδα της Τυροφάγου (ή της Τυρινής)

Κατά τη διάρκεια της Εβδομάδας της Τυρινής, επιτρέπεται κάθε ημέρα η κατανάλωση των γαλακτοκομικών προϊόντων (ακόμα και την Τετάρτη και την Παρασκευή, οι οποίες συνήθως παρατηρούνται ως ημέρες νηστείας καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου), αν και το κρέας δεν μπορεί πλέον να φαγωθεί οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας.

Στις καθημερινές αυτής της εβδομάδας, εισάγονται τα πρώτα Νηστίσιμα δομικά στοιχεία, στον κύκλο των λειτουργιών κατά τις εργάσιμες ημέρες (την ψαλμωδία του «Αλληλούια», την προσευχή του Αγίου Εφραίμ, κάνοντας μετάνοιες κλπ.).

Η Τετάρτη και η Παρασκευή είναι οι πλέον νηστίσιμες, αλλά κάποια νηστίσιμα στοιχεία επίσης παρατηρούνται, την Δευτέρα, Τρίτη και Πέμπτη. Το πρόγραμμα του Σαββάτου της Τυρινής, εορτάζει τους «Ιερούς Ασκητικούς Πατέρες».

Η Εβδομάδα της Τυρινής τελειώνει την Κυριακή της Τυρινής. Η σωστή ονομασία γι' αυτή την Κυριακή είναι η Κυριακή της Συγχώρεσης, τόσο λόγω του θέματος στο Ευαγγέλιο, για την ημέρα (Κατά Ματθαίον 6:14-24),αλλά και διότι ο καθένας ζητά συγγνώμη από τον γείτονά του.

Η κοινή ονομασία της «Κυριακής της Τυρινής», προέρχεται από το γεγονός ότι είναι η τελευταία ημέρα που τρώγονται γαλακτοκομικά προϊόντα πριν από το Πάσχα. Αυτή την Κυριακή, οι Χριστιανοί της Ανατολής ταυτίζονται με τον Αδάμ και την Εύα και συγχωρούν ο ένας τον άλλο, προκειμένου να λάβουν συγχώρεση από τον Θεό, συνήθως, εκείνο το βράδυ της Κυριακής, σε μια λειτουργία Εσπερινού Συγχώρεσης.

Κατά τη διάρκεια των Εσπερινών της Συγχώρεσης (το βράδυ της Κυριακής) τα παραπετάσματα και τα άμφια. Κατά τη λήξη της λειτουργίας έρχεται η «Τελετή της Αμοιβαίας Συγχώρεσης» στη διάρκεια της οποίας, όλοι οι άνθρωποι ένας προς ένα, ζητούν συγχώρεση ο ένας από τον άλλο, ότι η Μεγάλη Νηστεία μπορεί να ξεκινήσει σε ένα πνεύμα ειρήνης.

Οι Μεγάλες Σαράντα Ημέρες

Οι σαράντα ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής διαρκούν από την Καθαρά Δευτέρα έως την Παρασκευή της Έκτης Εβδομάδας. Κάθε μία από τις Κυριακές της Μεγάλης Σαρακοστής έχει το δικό της ιδιαίτερο εορτασμό, αν και αυτές δεν είναι επαναλαμβάνονται απαραιτήτως κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας.

Μια εξαίρεση είναι η Εβδομάδα του Σταυρού (την Τέταρτη Εβδομάδα), κατά την οποία το θέμα της προηγούμενης Κυριακής η Προσκύνηση του Σταυρού επαναλαμβάνεται καθ' όλη την εβδομάδα. Τα θέματα που εισάγονται στην Προ-Σαρακοστιανή περίοδο, συνεχίζουν να αναπτύσσονται καθ' όλη τη διάρκεια των σαράντα ημερών.

Καθαρή Εβδομάδα

Η πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Σαρακοστής αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα, πρώτη μέρα της Μεγάλης Σαρακοστής. Η ονομασία «Καθαρή Εβδομάδα», αναφέρεται στον πνευματικό καθαρισμό που κάθε πιστός καλείται να υποβληθεί μέσω της νηστείας, της προσευχής, της μετανοίας, της υποδοχής των Ιερών Μυστηρίων και επαιτώντας τη συγχώρεση του γείτονά του.

Επίσης, παραδοσιακά είναι η ώρα για τον εαρινό καθαρισμό, έτσι ώστε το εξωτερικό περιβάλλον του ενός, να ταιριάζει με την εσωτερική του διάθεση. 

Όλη αυτή την εβδομάδα, η νηστεία είναι πιο αυστηρή. Αυτοί που έχουν τη δύναμη, ενθαρρύνονται να νηστεύουν εντελώς, τρώγοντας μόνο την Τετάρτη και την Παρασκευή το βράδυ, μετά την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία.

Εκείνοι που δεν είναι σε θέση να κρατήσουν μια τόσο αυστηρή νηστεία, ενθαρρύνονται να φάνε μόνο λίγο και στη συνέχεια μόνο ξηροφαγία (βλ. Άσωτος Υιός) μία φορά την ημέρα. Την Δευτέρα, δεν καταναλώνονται καθόλου τρόφιμα και την Τρίτη και την Πέμπτη, μόνο άψητα τρόφιμα.

Τα γεύματα σερβίρονται το Σάββατο και την Κυριακή, αλλά αυτά είναι νηστίσιμα γεύματα, κατά τα οποία απαγορεύονται το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Στο Μεγάλο Απόδειπνο, κατά τις πρώτες τέσσερις ημέρες της Νηστείας (Δευτέρα έως Πέμπτη), ο Μεγάλος Κανόνας του Αγίου Ανδρέα Κρήτης διαιρείται σε τέσσερα μέρη και το ένα μέρος ψάλλεται κάθε βράδυ (για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τον Μεγάλο Κανόνα, ανατρέξτε στην Πέμπτη Εβδομάδα.

Το Πρώτο Σάββατο ονομάζεται «Το Σάββατο των Αγίων Θεοδώρων», προς τιμήν του Αγίου Θεοδώρου την Πρόσληψη, μάρτυρα του 4ου αιώνα.

Στο τέλος της Προηγιασμένης Θείας Λειτουργίας της Παρασκευής (καθότι, λειτουργικά, η ημέρα ξεκινά με τη δύση του ηλίου), ψάλλεται προς τον Άγιο Θεόδωρο ένας ειδικός κανόνας, ο οποίος συντάχθηκε από τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό.

Στη συνέχεια, ο ιερέας ευλογεί τα κόλλυβα (βρασμένο σιτάρι με μέλι και σταφίδες), το οποίο διανέμεται στους πιστούς, σε ανάμνηση από το ακόλουθο θαύμα του Αγίου Θεοδώρου, το Πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Πενήντα χρόνια μετά το θάνατο του Αγίου Θεοδώρου, ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης (361-363), ως μέρος της γενικής πολιτικής της δίωξης των Χριστιανών, διέταξε τον κυβερνήτη της Κωνσταντινούπολης κατά την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, να πασπαλιστούν όλα τα τρόφιμα στις αγορές, με το αίμα που προσφέρεται στα παγανιστικά είδωλα, γνωρίζοντας ότι ο λαός θα πεινάει μετά την αυστηρή νηστεία της πρώτης εβδομάδας.

Ο Άγιος Θεόδωρος, εμφανίστηκε σε ένα όνειρο του Αρχιεπισκόπου Ευδοξίου, διατάζοντάς τον να ενημερώσει όλους τους Χριστιανούς, ώστε κανείς να μην αγοράσει τίποτα από τις αγορές, αλλά, αντιθέτως, να φάει μαγειρεμένο σιτάρι με μέλι (κόλλυβα).

Η Πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η Εορτή της Ορθοδοξίας, η οποία τιμά την αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων μετά την Εικονοκλαστική διαμάχη, η οποία θεωρείται ότι είναι ο θρίαμβος της Εκκλησίας πάνω από τις τελευταίες μεγάλες αιρέσεις που την προβλημάτιζαν (όλες οι κατοπινές αιρέσεις είναι απλά ένα αναμάσημα των προηγουμένων).

Πριν από την Θεία Λειτουργία την ημέρα αυτή, μια ειδική λειτουργία  η οποία είναι γνωστή ως ο "Θρίαμβος της Ορθοδοξίας" που πραγματοποιείται στους καθεδρικούς ναούς και τα μεγάλα μοναστήρια, κατά την οποία διακηρύσσεται (που περιέχει αφορισμούς κατά των διαφόρων αιρέσεων και εγκώμια από εκείνους που έχουν πραγματοποιήσει νηστεία για να τη Χριστιανική πίστη) το συνοδικό.

Το θέμα της ημέρας είναι η νίκη της Αληθινής Πίστης επάνω στην αίρεση. «Αφού κάθε παιδί του Θεού μπορεί να νικήσει τον κόσμο: με την πίστη μας» (Α΄ Ιωάννου 5:4),

Επίσης, οι εικόνες των αγίων μαρτυρούν ότι ο άνθρωπος, «δημιουργήθηκε κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση του Θεού» (Γένεσις 1:26), μπορεί να γίνει ιερή και θεϊκή μέσω του καθαρισμού του εαυτού του, όπως η ζωντανή εικόνα του Θεού. Την Πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής αρχικά τιμούσαν τους Προφήτες, όπως τον Μωυσή, τον Ααρών και τον Σαμουήλ. 

Η Λειτουργία του Προκείμενου και οι στίχοι του Αλληλούια, καθώς και την Επιστολή (προς Εβραίους-11:24-26,32-40) και αναγνώσεις του Ευαγγελίου (Κατά Ιωάννην 1:43-51) που διορίζονται για την ημέρα, συνεχίζουν να αντικατοπτρίζουν αυτή την παλαιότερη χρήση. (Η συνέχεια αύριο)....