13 Αυγούστου, 2014

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΣΕ ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ

 
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΤΙΣΣΑΣ.

Α.ΘΕΣΗ-ΙΔΡΥΣΗ.  
Στ λφο τς Ρούμβης, σ ψμετρο 850 μ., στν νατολικομεσημβριν πλαγι τς κορυφογραμμς Αη-Λις (1453μ.) τς ροσειρς ᾿Αρδνης (1718μ.), πναντι π τν κωνοειδ Τσεκούρα (1734μ.) βρσκεται τ στορικ μοναστρι τς Παναγας ᾿Αμπελακιτισσας. Εναι κατ κοιν μολογα «Ιερ Κιβωτς» τς Ναυπακτας, γιατ φυλσσει ς κρην φθαλμο κειμλια μεγλης θρησκευτικς καί καλλιτεχνικς ξας, λλ καί τς μνμες μις στερημνης ζως μ τς νυπολγιστες θυσες, τς παραδσεις, τ ρματα καί δανικ νς πολπαθου κσμου, πού ερισκε σ᾿ ατ καταφυγ καί λπδα. Στ πδια το λφου, που βρσκεται τ Μοναστρι, εναι τ χωρι Κοζτσα, πού τ 1928 μετονομσθηκε σ ᾿Αμπελακιτισσα πρς τιμν τς Προσττιδας Ιερς Μονς τς Παναγας τς ᾿Αμπελακιτισσας.  

Τ χωρι ταν στ θση «Παλιοχρι» καί γνωστο πτε μεταφρθηκε στ σημεριν του θση. Στ βθη τν αἰώνων κρβεται δρυση το Μοναστηριο. ᾿Απ τν πιγραφ τς νακαίνισης το Καθολικο τς Μονς « παλαις τος τς ᾿Εκκλησας 1456» χρονολογεται καί παρδοση. Σμφωνα μ᾿ ατν εκνα τς Παναγας βρθηκε θαυματουργικ στ ερδρυδενδρο, πού σζεται κμα δπλα στ να, π ναν βοσκ πού «γραυλοσε» στν λφο «Καραούλι», πού βρσκεται πναντι π τ λφο τς Ρούμβης, που βρσκεται σμερα τ Μοναστρι.Τρες νχτες φαινταν τ λαμπερ φς μσα στ δσος, χωρς τοτο ν καίγεται, καί το προκλεσε τν περιργεια. Ετσι, ταν τελεωσε τρτη νχτα, τ νεζτησε μ ναν συνδελφ του. Προηγουμνως σημδευαν τ φωτειν σημεο μ τν γκλτσα τους γι ν τ πισημνουν εκολτερα. 

Μ᾿ ατν τν τρπο δηγθηκαν στ ερ δρυδενδρο, που πνω στ κλαδι του κτινοβολοσε εκνα τς Παναγας.Τ περφυσικ γεγονς προκλεσε μ τν γκριση καί ελογα το ᾿ΕπισκπουΛιδωρικου (καί Κραβρων) τν δρυση τς Ιερς Μονς, ποία ξεκνησε, κατ τν παρδοση, τν πμενη χρονι μ τετραμελ δελφτητα καί λειτουργε νελλιπς μχρι σμερα παρ τς κατ καιρούς δυσκολες. Η εκνα κατ τν παρδοση προλθε π τ ᾿Αμπελκια τς Θεσσαλας καί γι᾿ ατ νομσθηκε ᾿Αμπελακιτισσα.

 

Β.ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ. 
Τοτο εναι τρκλιτη τρουλλαία Βασιλικ καί μ μικυκλικ ψδα, πού χει πτ βαθες κγχες. Κτσθηκε κατ τν πιγραφ, πού διασζεται στ πρθυρο τξο τς πρσοψης, στ 1847 π γουμενας το Θεοφλου Παπαλγη, Κοζιτσνου, π τν τστα (οκοδομικ μδα) το ᾿Ηπειρτη ρχιμστορα Χρστου ᾿Ιωννου. Η χρονολογα νγερσης πιβεβαινεται καί π γγραφα το Υπουργεου ᾿Εσωτερικν.Μλιστα ο Μοναχοί, πειδ θερησαν τν προηγούμενο να τοιμρροπο, πσπευσαν τν κατεδφισ του καί νγειραν τν νο, χωρς ν ναμνουν τ σχδιο π τ Υπουργεο. 

Τ σχδιο τν μοναχν λιτ στν ρχιτεκτονικ του γραμμ καί κτισμνο μ καλαισθησα καί μερκι π τούς ᾿Ηπειρτες τεχντες κανοποιε τν ασθητικ το προσκυνητ. Ο νας γκαινισθηκε στς 23 Μαου 1854 π τν ᾿Επσκοπο Ναυπακτας Ανθιμο καί στ 1962 «χαρακτηρσθη ς στορικν οκοδμημα χρζον εδικς προστασας». Τ σωτερικ το ναο εναι λιτ χωρς τοιχογραφες. Ομως τ ξυλγλυπτο τμπλο του (1871-1874) μ πλς παραστσεις, που κυριαρχε κληματαρι καί τ σταφλια, κοσμε τ να καί δνει ξαιρετικ νδιαφρον.

Γ.ΚΕΙΜΗΛΙΑ.
Στ μοναστρι, τν «Ιερ Κιβωτ», φυλσσονται νεκτμητης ξας κειμλια, πού προσδδουν αγλη καί τιμ σ᾿ ατ.

1.Η λατρευτικ εκνα τς Παναγας (0,48 χ 0,33μ.) Η Εκνα τς Παναγας δν εναι Βρεφοκρατούσα στν τπο τς Οδηγτριας τς Γλυκοφιλούσας. Παναγία μπελακιώτισσα. ᾿Ανκει στν μορφολογικ τπο τς Σκοπιτισσας. Η προσωνυμα ατ προλθε π τ Μοναστρι τς Παναγας Σκοπιτισσας, πού εναι κτισμνο στ βουν Σκοπς τς Ζακνθου. Η Σκοπιτισσα τς Ζακνθου εναι μως Βρεφοκρατούσα.

᾿Εντυπωσιακ εκνα στν τπο τς Οδηγτριας μ τν πιγραφ «Η ΣΚΟΠΙΩΤΙΣΣΑ», βρσκεται στν νοριακ να τς Αγας Παρασκευς στν Ανω Χρα. Παρ τατα καθιερθηκε ν λγεται Σκοπιτισσα καί τπος τς Παναγας τς προσευχμενης μ σταυρωμνα χρια.Τ κριο χαρακτηριστικ ατς τς μορφς εναι τι Θεοτκος μφανζεται σ προτομ καί κλνει τ κεφλι ριστερ, ς καί τ πλσιμο τν φθαλμν καί διαίτερα το κτω βλεφρου «σν πλαγιαστο πληθωρικο θυλκου» κατ τν Δημ. Πλλα.

Παρατηρντας μι συλλογ κτ εκνων ατς τς μορφς χω τν ασθηση τι ᾿Αμπελακιτισσα χει τ λεπττερα χαρακτηριστικ, ν τ μτια λοξωτ καί μεγλα, εναι πολ κφραστικ καί στοχαστικ. Ο περισστερες εκνες ατς τς μορφς παρουσιζουν τν Παναγα μ σκπη, ν ᾿Αμπελακιτισσα καί 2-3 λλες γνωστς, φρουν στμμα, πού δηγε, κατ τν καθηγητ Θανση Παλιούρα, στν εδικτερο τπο τς Παναγας τν ᾿Αγγλων. 

Κατ τούς εδικούς τπος τς προσευχμενης Σκοπιτισσας χει «κρητικοβενετσινικη προλευση», νκει τεχνοτροπικ στν 17ο αἰώνα καί σως ν βασζεται σ παλαιτερο πρτυπο. (Στν καλλιτεχνικ πνδυση τς εκνας βρσκεται πιγραφ:1820 Μ(ΑΪ)ΟΥ4.ΔΕΗἄΙἄ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΙἄ ΚΒ ΗΓΟΥΜΕΝΕΒΟΝΤΟἄ ΘΕΟΦΙΛΟἄ Π(Α)Π(Α)ΛΟΓΗ ΕΝΤΕΧΝΕΥἄΙ ΝΙΚΟΛΟἄ ΔΑΜΙΑΝΟΥ

2.Τ χρι το Αγου Πολυκρπου, ᾿Επισκπου Σμρνης.Το χέρι το γίου Πολυκάρπου, πισκόπου Σμύρνης. Τοτο διατηρεται σ παργυρωμνη καί πιχρυσωμνη θκη. Στν πιχρσωση εναι σκαλισμνη παρσταση το Εαγγελισμο τς Θεοτκου καί λγος το ᾿Αρχαγγλου: ΠΝΕΥΜΑ ΑΓΙΟΝ ΕΠΕΛΕΥΣΕΤΑΙ ΕΠΙ ΣΕ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΣ ΥΨΙΣΤΟΥ ΕΠΙΣΚΙΑΣΕΙ ΣΟΙ. Στν λλη πλευρ πρχει πιγραφ ΑΨηΒ (1792) Μαου α. ΑΥΤΗ Η ΧΕΙΡ, ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΣΜΥΡΝΗΣ ΚΕΙΜΗΛΙΟΝ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΤΙΣΣΗΣ ΜΟΝΗΣ ΕΝ ΚΟΖΙΤΣΙ. ΗΡΓΥΡΩΤΑΙ ΔΙ ΕΞΟΔΟΝ ΤΟΥ ΟΣΙΩΤΑΤΟΥ ΚΥΡ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΠΛΑΤΑΝΙΩΤΟΥ ΚΑΙ ΔΙ ΑΝΑΧΩΝΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΔΑΜΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΟΖΙΤΖΑΝΟΥ

3.᾿Αργυρ Λρνακα. Τ ερ χρι εναι τοποθετημνο σ ργυρ λρνακα, πού χει τν πιγραφ ΑΨηΒ (1792) Νοεμβρου Α. Δησις πρς Αγιον Πολκαρπον το σιωττου Γρηγορου καί τν συναδλφων ατο ᾿Αρσενου, Νεοφτου καί ᾿Ανανου κ Μονς Κοζτσης Κοίμησις τς Θεοτκου τς ᾿Αμπελακιωτσσης. Εργον Ν. Δαμιανο κ Κοζτσης. Στς πλευρς τς λρνακας χουν σκαλιστε π ξιο τεχντη 36 πολυπρσωπες παραστσεις μ τ βο το Χριστο, τς Παναγας καί προσωπογραφες γων. Η λειψανοθκη εναι ντυπωσιακ ργο τχνης καί πομονς.

4.᾿Αργυρ Λειψανοθκη. ργυρ Λειψανοθήκη Πατριάρχου πρός Ηγούμενο Τιμοθέο 1470Εναι στρογγυλ καί στ σωτερικ της χει 12 μικρς θκες, που εναι τοποθετημνα σριθμα στ γων καί σων. Τν λειψανοθκη ατ, κατ τν παρδοση, δρισε Οκουμενικς Πατριρχης στν Ηγούμενο Τιμθεο. Γι᾿ ατ καί πρχει καί πιγραφ: ΤΙΜΟΘΕΩ ΤΩ ΚΑΙ ΗΓΟΥΜΕΝΩ 1470

5.᾿Αρτοφριο. Εναι ξλινο μ τρες παραστσεις καί πλθος πιγραφν. ᾿Ανμεσα στς λλες ο πιγραφς Αωξδ (1864) ΟΚ(ΤΩ)ΒΡΙΟΥ 12 χερ Ιω(ννου). Δι συνδρομς τν Πατρων καί δαπνης τς ερς Μονς Κοζτσας Παναγας ᾿Αμπελακηοτσις. 1864

6.Σταυρς. Εναι ξυλγλυπτος μ παραστσεις γων. Εναι ραο δεγμα μικροτεχνικς ργασας. ᾿Αργυρθηκε π τν Ν. Δαμιαν στ 1792.

7.᾿Επιτφιος τς Μαριρας. Εναι ξαιρετικς τεχνικς καί προρχεται π τ φημισμνο καλλιτεχνικ ργαστρι τς Μαριρας Φερζουλχη, πού ταν π τς νομασττερες κεντστρες τς Πλης. Επιτάφιος τς Μαργιώρας. μπελακιώτισσα. Στ κτω μρος το ᾿Επιταφου πιγραφ: ΣΚΗΝΟΣ ΑΓΙΟΝ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΛΙΡΟΔΙΚΙΟΥ ΜΟΝΗΣ ΤΕ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΕΙΣ ΧΩΡΙΟΝ ΚΟΖΙΤΣΑ ΤΟΥΝΟΜΑ ΣΥΝΔΡΑΜΟΝΤΟΣ ΜΕΝ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΟΥ. ΠΟΝΟΣ ΜΑΡΙΩΡΑΣ ΑΨΛΕ.

Δ.ΚΤΙΣΜΑΤΑ.
Στν αλειο χρο τς Ι. Μονς, πού περιβλλεται π καλοκτισμνο μανδρτοιχο, πρχουν τ νδιαιτματα τν Μοναχν, τ γραφεα καί ο ποθηκευτικοί χροι. Στ ριστερ το ναο πρχει κτριο μ κελλι. Εναι διροφο καί στ μιυπγειο πρχαν ο ποθκες. Στν νατολικ εσοδο σζεται χρονολογα 1815, πού εναι χρνος κατασκευς τς πτρυγας. Τν τελευταο καιρ τοτο νακαινσθηκε καί σ᾿ ατ νσωματθηκε καί νο κτριο (1960) πού χρησιμοποιεται ς Ηγουμενεο.

Στ δεξι το ναο ψνεται διροφο οκοδμημα μ δεκαξι κελλι. Στ σγειο πρχουν τραπεζαρα, τ ρχονταρκι, βιβλιοθκη καί κποια κελλι. Η μαρμρινη πιγραφ στν πρσοψη το κτιρου μς πληροφορε:ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ ΑΡΧΙΜ. ΗΣΑΪΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΤΕΡΩΝ ΧΑΙΤΩΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΥ ΕΥΣΕΒΙΟΥ,ΙΑΚΩΒΟΥ,  ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙΩ 1935.

᾿Ενδιαφρουσα εναι καί πιγραφ πού προρχεται π κατεστραμμνο κελλ καί εναι ντοιχισμνη σμερα στν μανδρτοιχο τς Μονς καί καταδεικνει τν ματαιτητα τν γκοσμων:ΚΙΛΕΙ ΚΙΛΕΙΟΝ ΜΟΥ ΣΗΜΕΡΟΝ ΕΜΟΥ και ΑΥΡΙΟΝ ΑΛΛΟΥ ΚΑΙ ΟΥ ΔΕΠΟΤΕ ΤΙΝΟΣ ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ ΙΑΚ. ΛΕΛΟΥΔΑ 1898

μπελακιώτισσα:Τ μοναστρι εναι φιερωμνο στν Κοίμηση τς Θεοτκου καί γιορτζει στς 15 Αγούστου μ πφαση (20-7-1870) το Ηγουμενοσυμβουλου, γιατ μχρι ττε γιρταζε στς 23 Αγούστου, ορτ τς ᾿Απδοσης τς Κοιμσεως τς Θεοτκου, γι ν μν συμππτη ορτασμς μ τν Παναγα τν Προυσιτισσα.

ΙΣΤΟΡΙΑ-ΔΡΑΣΗ. Τ ρχαιτερο γγραφο γι τ Μοναστρι εναι «πωλητρια μολογα» τς 21ης Μαρτου 1708, πού γραψε Ηγούμενος Ζαχαρας καί «πιβεβαιο Λιδωρικου Νεφυτος». ᾿Απ τ διασωθντα γγραφα εναι κδηλη μεγλη δρση το Μοναστηριο κατ τούς χρνους τς Τουρκοκρατας καί τς ᾿Επανστασης. Τ γγραφα δεχνουν καί τ κρος τς Μονς, πού προσττευε μ κθε τρπο τούς ραγιδες καί πολλς φορς φθανε μχρι τν Σουλτνο, γι ν περιφρουρση τ δκαια τν Χριστιανν.

Γρφουν ο Προκριτοδημογροντες Κραβρων (28-1-1835): «Ες τ Μοναστριον τοτο καί προτο καί ες ποχν τς ᾿Επαναστσεως δυστυχες ερισκον νακούφισιν τν δυστυχιν των, πεινντες θεραπεαν τς πενης των καί πληγωμνοι περιποίησιν καί σθενες ασιν τν νσων των.

Τ Μοναστριον τοτο συνεισφερεν πντοτε προθμως ες σστασιν σχολεων καί μισθούς διδασκλων μ᾿ λην του τν νδειαν δι τ χι κτεταμνα κτματ του καί πολεμοφδια τν στρατευμτων». Καί τ Ηγουμενοσυμβούλια τς Μονς πισημαίνουν: «Μχρι το 1833 τους το καλς εδαιμονοσα ( Μον) καί παρεχεν ες τούς πτωχούς, ρφανούς, πνητας καί νικνους πλουσιοπαρχους βοηθεας, κατ τ ποον εναι καθιερωμνον δεγμα λεημοσνης ες τς Ιερς Γραφς, ποία τι μλλον παρσχεν ες τ λληνικ στρατπεδα κατ τν πρ νεξαρτησας γνα συνδρομς» (29.3.1845 πρς τν Βουλ)

«᾿Επειδ μετρα Μον ς κεντρικωτρα τς ᾿Επαρχας καί ρχαιοτρα συνετλεσε καί διθεσεν π τ 1821 πν ,τι δνατο στε καί ατο το πιουσου ρτου στερηθντες καί παντες ο ν τ Μον Μοναχοί δρξαντες τν πλων πολμησαν νυχθημερν κατ τν Τούρκων δι το στθους των μχρις τς λεσεως το Κυβερντου τς Ελλδος» (19.2.1863 πρς τν ᾿Εθν. Συνλευση).

 Η παρδοση ναφρει τι ο Μοναχοί τς Μονς Πολκαρπος καί ᾿Αγαθγγελος θυσιστηκαν στ 1825 ξω π τ Μεσολγγι στν γνα, φο βασανστηκαν φοβερ. Τν πρτο διεκδικε καί τ Μοναστρι Αγιος Δημτριος Κρυονερων. ᾿Απ νθμηση τς 15ης ᾿Ιουνου 1798 πληροφορούμαστε τι Μοναχς Κοσμς «διβαζε κτου ες τ χωρον»· νδειξη τι ο Μοναχοί εχαν ναλβει καί τν κπαίδευση τν παιδιν. Τ Μοναστρι δν μποροσε ν στερση καί στν προσπθεια γι τν δρυση σχολεων π Καποδστρια.

Ετσι ο κ Κοζτσης (1829) δωσαν: «Ο Ηγούμενος Κωνστντιος μετ τν Ιερομονχων Γερασμου καί Καλλινκου, ο τρες μο γρ. 400, Προηγούμενος Κριλλος (Κομνηνς) δωσε φοιν. 40».Η κμ το Μοναστηριο π Ηγουμενας Τιμοθου Παναγιτου δγησε τ Οκουμενικ Πατριαρχεο ν κδση Σιγλλιο μ τ ποο ναγνωρσθηκε ς Πατριαρχικ καί Σταυροπηγιακ καί τσι παγταν πευθεας στν Οκουμενικ Πατριρχη. ᾿Αναφρει νμεσα στ λλα τ Σιγλλιο:

«...........Ινα τ ερημνον κατ τν ᾿Επισκοπν Λοιδορικου ν τ βιλαγετίῳ το Κραβρου πλησον το χωρου Κοζτσας κεμενον ερν καί σεβσμιον μοναστριον τς Υπεραγας Δεσποίνης μν Θεοτκου τς Μεταστσεως τ πικεκλημνον τς ᾿Αμπελακιωτσσης μετ πντων τν προσντων κτημτων τε καί πραγμτων, ποστατικν τε καί φιερωμτων τν κειμνων κατ τ χωρον Πργιαρι τς παρχας Ναυπκτου καί Αρτης ν τ βιλαγετίῳ το Κρβαρη....καί τν ν τος κατ τ ατ Κρβαρη τσσαρσι τούτοις χωροις, δηλοντι το Αγου Δημητρου, τς Τερπτζας, τς ᾿Αρχωβας καί τς ᾿Ελευθριανης καί λοιπν κινητν καί κιντων, τι δ καί τν εσπειτα προσκτηθησομνων ατ πρχη κατ πντα δικαίου λγον τ π τοδε καί ες τν ξς παντα αἰῶνα καί λγηται καί παρ πντων γιγνσκηται πατριαρχικν, σταυροπηγιακν, λεθερον.......»

Η συνεχς πορεα το Μοναστηριο διακπηκε μ τ θωμανικ διταγμα το 1833 καί τ πτ Ναυπακτιακ Μοναστρια καταργθηκαν. Ο κσμος ξεσηκθηκε μ τ Β.Δ. 18 (30 Μαου 1835). Ο Μοναχοί μ τν Ηγούμενο Κριλλο Κομνην κατβαλαν οκνες προσπθειες, γι ν τ παναφρουν στν προτρα κατσταση. Η Μον «᾿Εν κλποις γρ κατχεται τν αδσιμον χερα το Ιερομρτυρος Πολυκρπου, ς θησαυρν κνωτον».

Ο Αγιος Πολκαρπος, λγω το νματς του θεωρθηκε «γιος τς Πολυκαρπας» καί ς κ τούτου Προσττης τς γεωργας. Θερμ, λοιπν, ταν πστη τν γεωργν στ δναμη τς Αγας «Χρας». Εναι γνωστς ο περιοδεες τν Ηγουμνων το Μοναστηριο στ χωρι, χι μνο τς Ναυπακτας, μ τ ερ Λεψανο, που ψαλλταν κατανυκτικς γιασμς.  
To Οδοιπορικό μας συνεχίζεται........