16 Νοεμβρίου, 2013

ΟΙ ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΕΡΑ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΘΗΒΩΝ ΚΑΙ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

ΑΝΔΡΙΚΕΣ  ΙΕΡΕΣ  ΜΟΝΕΣ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ

Το σπουδαιότερο βυζαντινό μνημείο της Ελλάδας του 11ου αιώνα, η Μονή του Οσίου Λουκά του Στειριώτη, είναι ιδρυμένο σε γραφική πλαγιά στις δυτικές υπώρειες του Ελικώνα, κοντά στην αρχαία Στειρίδα. Το μοναστήρι με τις δύο μεγάλες εκκλησίες (το ναό της Παναγίας και το Καθολικό), την Κρύπτη,το καμπαναριό, τα κελιά και τα άλλα κτίσματα, αφιερωμένο στον θαυματουργό τοπικό άγιο, απέκτησε σύντομα μοναδική ακτινοβολία και τούτο γιατί η μορφή της τέχνης του θεωρείται πρότυπο για τα βυζαντινά μνημεία του 11ου αιώνα σε όλη την Ελλάδα. 

Βασική πηγή των πληροφοριών μας για το μοναστήρι και τον Όσιο Λουκά είναι ο Βίος του, που συνέταξε ανώνυμος μαθητής του το 962, λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Οσίου το 953. Στα θεία χαρίσματα του ασκητή Οσίου οφειλόταν η στενή του σχέση με τους στρατηγούς, του Θέματος της Ελλάδος με έδρα την ακμάζουσα τότε Θήβα. Οι στρατηγοί Πόθος, γιός του Λέοντος Αργυρού και Πρωτοσπαθάριος Κρηνίτης ο Αροτράς τίμησαν τον Όσιο.

Ο Κρηνίτης μάλιστα άρχισε να κτίζει με έξοδά του εκκλησία, όσο ζούσε ο Όσιος, το 946, στο όνομα της Αγίας Βαρβάρας. Δύο χρόνια μετά το θάνατο του Οσίου οι μαθητές και συμμοναστές του τελειοποίησαν και κόσμησαν την εκκλησία της  Αγίας Βαρβάρας, μετέβαλλαν το κελί όπου τάφηκε ο Όσιος σε «ιερό ευκτήριο» με σχήμα σταυρικό και ανοικοδόμησαν νέα κελλιά και ξενώνες. Επομένως, το έτος 955 υπήρχε μια πρώτη μοναστική κοινότητα. Σύμφωνα με τον Ε. Στίκα ο ναός της Αγίας Βαρβάρας ταυτίζεται με τον ναό της Παναγίας και ο ευκτήριος οίκος με την Κρύπτη. 

Η οικοδομή του Καθολικού, που τοποθετείται χρονολογικά στις δεκαετίες του 11ου αιώνα, αποδίδεται,σύμφωνα με την παράδοση σε τρείς αυτοκράτορες του Βυζαντίου: Τον Ρωμανού Β΄ (959-963), τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο(976-1028) και τον Κωνσταντίνο Θ΄ τον Μονομάχο(1042-1056) Ο Όσιος Λουκάς είχε προφητέψει το 941 ότι «Ρωμανός Κρήτηνχειρούται» θα ελευθερώσει δηλαδή την Κρήτη από τους Σαρακηνούς. Όταν ρωτήθηκε αν επρόκειτο για τον αυτοκράτορα  Ρωμανό Α’ που βασίλευε την εποχή εκείνη, απάντησε «ουχ ούτος άλλ’ έτερος». 

Έτσι η ανέγερση του Καθολικού, συνδυάστηκε με την προφητεία αυτή, γιατί ήταν επόμενο ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ρωμανός Β’, να θέλησε να ανεγείρει έναν μεγαλοπρεπή ναό από ευγνωμοσύνη στον Όσιο για την απελευθέρωση της Κρήτης(961), όπως είχε προφητέψει είκοσι χρόνια νωρίτερα. Η προσωνυμία «βασιλομονάστηρο» αποδίδει την αυτοκρατορική καταγωγή της Μονής, καθώς και την αίσθηση του πλούτου και της τελειότητας του μνημείου από τους μεταγενέστερους. 

Αξίζει να αναφερθεί εδώ η γνώμη του ιστορικού Κ. Παπαρρηγόπουλου που σημειώνει ότι η ίδρυση μεγαλόπρεπων μονών κατά την εποχή αυτή ομοίαζε με θρησκευτική αντεπίθεση μετά την περίοδο της Εικονομαχίας και με επιτακτική εθνική ανάγκη για την ενότητα του πληθυσμού, μετά τις αλλεπάλληλες επιδρομές βαρβαρικών φύλων, καθώς επίσης και η γνώμη του καθηγητή Άγγελου Προκοπίου που αναφέρει ότι:

Η Μονή του Οσίου Λουκά ήταν ένα κέντρο για την αναζωπύρωση της Ορθοδοξίας, ένα δοξαστικό μνημείο για την νίκη της Κρήτης αλλά και ο εκθαμβωτικός μαγνήτης για τον εξελληνισμό των βαρβάρων λαών που ήλθαν να κατοικήσουν στον ελλαδικό χώρο. Η Μονή πανηγυρίζει στις 7 Φεβρουαρίου, την Κυριακή των Προπατόρων και στις 15 Αυγούστου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΔΟΜΒΟΥΣ

Η Ιερά Μονή ιδρύθηκε από τον Όσιο Σεραφείμ περί το έτος 1598 κατόπιν υποδείξεως της Παναγίας εις την θέση Δομβός, στους πρόποδες του Ελικώνα. Γρήγορα έγινε πνευματική κυψέλη λόγω της Αγιότητος του Οσίου. Τα θαύματά Του είναι πολλά μέχρι τις ημέρες μας.  Η Μονή έχει συνεχή λειτουργία από την ίδρυση της μέχρι σήμερα. Βοήθησε με πολλούς τρόπους στον αγώνα του 1821 και μετά, ενώ χιλιάδες στρέμματα δόθηκαν σε ακτήμονες.  Η Ιερά Μονή εορτάζει 6 Μαΐου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ-ΣΑΓΜΑΤΑ

Η ιστορική Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος  – Σάγματα,  ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια,  είναι χτισμένη σε υψόμετρο 747 μέτρων στην κορυφή του Σαγματίου όρους.  Μισή ώρα περίπου μακριά από τη Θήβα και 8  χιλιόμετρα από την Εθνική οδό Αθηνών – Λαμίας (80ο χλμ.)

IΔΡΥΣΗ  ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ: Σύμφωνα με τον Παυσανία το βουνό στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν «Υπάτιον Όρος» και στην κορυφή του υπήρχε μεγαλοπρεπής αρχαιοελληνικός ναός και άγαλμα του Υπάτου Διός.  Στη βυζαντινή περίοδο και ειδικότερα τον 12ο  αιώνα,  άρχισε να κτίζεται η Ιερά Μονή. Κτήτορας ο Όσιος Κλήμης και χρηματοδότης ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός,  ο οποίος με χρυσόβουλό του το 1106 παραχώρησε ιδιαίτερα προνόμια στο μοναστήρι,  καθώς και πλούσια δώρα.  Την εποχή αυτή αλλάζει και η ονομασία του βουνού από «Υπάτιον» σε «Σαγμάτιον» πιθανώς επειδή το βουνό μοιάζει με σάγμα (=σαμάρι) ή επειδή οι παλαιοί μοναχοί ασκούσαν την τέχνη και εργασία του σαγματοποιού.

ΤΟ  ΚΑΘΟΛΙΚΟ: Στο κέντρο της Ιεράς Μονής υψώνεται το καθολικό,  που είναι αφιερωμένο στη μεταμόρφωση του Σωτήρος και κτίστηκε τον 12ο αιώνα.  Ο ρυθμός του είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος μετά τρούλου.  Χωρίζεται σε 4 μέρη : στο Ιερό,  στον κυρίως ναό,  στον εσωνάρθηκα ή Λιτή και στον εξωνάρθηκα,  ο οποίος μαζί με το καμπαναριό είναι κτίσματα του 15ου ή 16ου αιώνα. 

Το πιο ενδιαφέρον τμήμα του ναού είναι το ψηφιδωτό δάπεδό του.  Είναι ωραιότατο, από τα σπάνια δείγματα,  φτιαγμένο με λεπτές πολύχρωμες ψηφίδες,  με θαυμάσιες παραστάσεις από το ζωϊκό και φυτικό βασίλειο καθώς και γεωμετρικά σχήματα.  Γράφει γι’ αυτό ο λογοτέχνης Τάκης Λάπας : «Νομίζουμε ότι πριν από λίγο ο τεχνίτης το αποτελείωσε και όχι προχειροφτιαγμένο.  Ότι πλουμίδι ζητάει το μάτι σου θα το βρείς σε αυτό το μωσαϊκό».

ΤΑ ΑΛΛΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ: Γύρω από το καθολικό είναι κτισμένα τα κελιά, η τράπεζα και οι υπόλοιποι βοηθητικοί χώροι. Στη νότια πλευρά βρίσκεται η τράπεζα της Μονής, το «φωτάναμμα» και στη δυτική πλευρά το πρώτο κελί, όλα κτίσματα του 12ου αιώνα. Τα υπόλοιπα κτίρια (κελιά, αρχονταρίκια κ.λ.π.) είναι κτίσματα από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ: Σε απόσταση 150μ. νότια της Μονής βρίσκεται το γραφικό παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, κτίσμα πιθανώς του 16ου αιώνα. Δυτικά βρίσκεται το νεόκτιστο παρεκκλήσι του Οσίου Κλήμεντος με τον τάφο του. Από το σημείο αυτό η θέα προς τον βοιωτικό κάμπο και τις λίμνες είναι μαγευτική. Από εδώ ξεκινάει και ένα μικρό μονοπάτι που καταλήγει στην απόκρημνη σπηλιά όπου ασκήτεψε ο Όσιος Κλήμης. Γύρω από τη Μονή υπάρχουν ερείπια παλαιοτέρων παρεκκλησίων, ενώ σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου, δίπλα στο δρόμο, βρίσκεται το παρεκκλήσι των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων, κτίσμα από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

ΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΛΟΥΚΑ: Τα τελευταία χρόνια έγινε πολύ γνωστός στον Ελλαδικό χώρο ο σύγχρονός μας Ρώσος Άγιος Λουκάς ο ιατρός, αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως και Κριμαίας (1877-1961). Μέσα στην Ιερά Μονή υπάρχει παρεκκλήσιο του Αγίου Λουκά. Η μνήμη του τελείται στις 11 Ιουνίου. Για περισσότερες πληροφορίες για τον Άγιο Λουκά πιέστε εδώ.

ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ: Όσιος Μελέτιος (1035-1105). Κτήτορας της φερώνυμης Ιεράς Μονής στον Κιθαιρώνα. Χρημάτισε γέροντας του Οσίου Κλήμεντος. Από πολλούς υποστηρίζεται ότι για κάποιο χρονικό διάστημα έζησε στον Σαγματά. Η μνήμη του εορτάζεται την 1η Σεπτεμβρίου. Όσιος Κλήμης (1050-1140). Κτήτορας της Ιεράς Μονής Σαγματά. Αθηναίος στην καταγωγή προσήλθε σε νεαρή ηλικία στην Ι. Μονή Οσίου Μελετίου, όπου εκάρη μοναχός από τον Όσιο Μελέτιο και έμεινε κοντά του 30 χρόνια. Στις αρχές του 12ου αιώνα ήλθε στο Σαγματά και ασκήτεψε «μόνος μόνω Θεώ» σε μια σπηλιά στην άκρη του απόκρημνου βράχου. 

Στις μέρες του άρχισε να κτίζεται το μοναστήρι. Η μνήμη του εορτάζεται την 26η Ιανουαρίου και την 1η Μαΐου.  Όσιος Γερμανός (1480-1540). Χρημάτισε ηγούμενος της Ιεράς Μονής κατά τους ζοφερούς χρόνους της δουλείας. Ήταν πνευματικός πατέρας του Οσίου Σεραφείμ. Η μνήμη του εορτάζεται την 26η Ιανουαρίου. Όσιος Σεραφείμ (1520-1602). Καταγόταν από το χωριό Ζέλι. Σε νεαρή ηλικία ήλθε στο Σαγματά και εμόνασε 10 χρόνια. Για περισσότερη άσκηση κατέφυγε στην περιοχή Δομπούς Ελικώνος και έχτισε τη φερώνυμη Ιερά Μονή. Η μνήμη του εορτάζεται την 6η Μαΐου.

Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ: Το μοναστήρι γνώρισε μέρες σπουδαίας πνευματικής ακμής και ήταν ο πνευματικός φάρος της περιοχής για πολλούς αιώνες. Δυστυχώς οι εθνικές περιπέτειες των νεότερων χρόνων δεν άφησαν απείραχτο το μοναστήρι. Η Βαυαροκρατία ανέκοψε την πορεία της Ιεράς Μονής όπως και στα περισσότερα μοναστήρια. Τότε το μοναστήρι λεηλατήθηκε και απογυμνώθηκε από τους Ιερούς θησαυρούς του και το κακό συνεχίστηκε αργότερα από τους σύγχρονους ιερόσυλους. Τα κτίρια από τη φθορά του χρόνου και τη λειψανδρία έπαθαν σημαντικές καταστροφές. 

Η άλλοτε πολυπληθής Ιερά Μονή έμεινε με ελάχιστους και ηλικιωμένους μοναχούς, που δίχως τους αναγκαίους πόρους και με αντίξοες συνθήκες προσπάθησαν να περισώσουν ότι ήταν δυνατόν. Από τη δεκαετία του 1970 με τη μέριμνα των Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών τότε κυρού Νικοδήμου και  Ιερωνύμου (νυν Αρχιεπισκόπου)  στη συνέχεια, άρχισαν σοβαρές αναστηλωτικές εργασίες. Η ανακαίνιση έχει προχωρήσει αρκετά και η ερειπωμένη Ιερά Μονή έχει αλλάξει όψη. Από το 1977 στο μοναστήρι έχει εγκατασταθεί ολιγάριθμη αδελφότητα και λειτουργεί πλέον ως ανδρικό κοινόβιο. Η Μονή πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΑΚΑΡΙΩΤΙΣΣΗΣ

Η Ιερά Μονή Μακαριωτίσσης ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα. Σημαντικές ανακαινίσεις έγιναν τον 17ο αιώνα (1609) και τον 19ο αιώνα (1802). Εκτός από πνευματικό κέντρο έπαιξε και σπουδαίο εθνικό ρόλο. Κατά την Τουρκοκρατία έβρισκαν σ’ αυτήν καταφύγιο οι κλέφτες και οι αρματολοί που δρούσαν στην οροσειρά του Ελικώνα. Κατά την επανάσταση του 1821 ενίσχυσε τον Καραϊσκάκη στη μάχη της Δομβραίνας και για τούτο κάηκε από τους Τούρκους στις 4 Νοεμβρίου 1826. 

Στον Μακεδονικό αγώνα πρόσφερε θυσία τον ιερομόναχό της π. Χρυσόστομο Καπετανόπουλο, ενώ γνώρισε και την θηριωδία των Ναζί στην Κατοχή, που κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της Μονής φονεύοντας τον μοναχό της π. Αγαθάγγελο Αγγέλου. Η Μονή επανδρώθηκε με νέα Αδελφότητα το 1992 και σήμερα λειτουργεί ως οργανωμένο Κοινόβιο με 20 μοναχούς. Η Μονή εορτάζει στις 23 Αυγούστου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ  ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ (ΤΣΑΤΣΑΡΙ)

Λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό Ασωπία Βοιωτίας βρίσκεται το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία Τσάτσαρι. Η μονή αυτή είναι γνωστή με το σλάβικο όνομα “Τσα-τσάρ” (βασιλεύς των βασιλέων), που είναι αναφορά στην αφιέρωση του μοναστηριού στον Χριστό. Το σωζόμενο καθολικό χρονολογείται στον 12ο αιώνα, αν και έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις. Πρόκειται για έναν δικιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλλο. Εορτάζει την Κυριακή του Θωμά και του Προφήτου Ηλία 20 Ιουλίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ (ΚΑΜΠΙΩΝ)

Πέντε χιλιόμετρα δυτικά από το χωριό Διόνυσος ή αλλιώς Τσαμάλι στην περιοχή Καμπιά, χωματόδρομος οδηγεί στην περίφημη Μονή του Οσίου Μάρτυρα Νικολάου του Νέου, που χρονολογείται στις αρχές του 11ου αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση κατασκευάσθηκε με υλικά που μετέφεραν τα βυζαντινά αυτοκρατορικά καράβια έως την Αταλάντη με τελικό προορισμό τη μονή του Οσίου Λουκά του Στειριώτη. Η διαδρομή από την Αταλάντη έως το Στείρι περνούσε από την περιοχή των Καμπιών. 

Η Μονή του Αγίου Νικολάου θεωρείται σύγχρονη αυτής του Οσίου Λουκά, γεγονός που αποδεικνύεται από την ύπαρξη της γνωστής και περίφημης αγιογραφίας στην κρύπτη της Αγίας Βαρβάρας (κάτω από το ναό) του Αγίου Ιωάννη του Καλοχτένη, όπου η στάση, η μορφή και τα χρώματά της μαρτυρούν την εποχή δημιουργίας της και ίδρυσης ταυτόχρονα της Μονής.

Η μορφή, ο ρυθμός, η κατασκευή και τα χρησιμοποιηθέντα υλικά πιστοποιούν επίσης τη χρονολογία ανέγερσής της. Το μοναστήρι χτίστηκε τον 11ο αιώνα και βρίσκεται 5 χιλιόμετρα έξω από το χωριό Διόνυσος ή αλλιώς Τσαμάλι μέσα σ’ ένα καταπράσινο τοπίο. Η πρόσβαση είναι εύκολη αφού υπάρχει άσφαλτος και η διαδρομή τώρα την άνοιξη είναι απολαυστική. Η παράδοση λέει ότι καθώς μετέφεραν τις μαρμάρινες πέτρες από την Αιδηψό για να χτίσουν το μοναστήρι του Οσίου Λουκά στο Στείρι Βοιωτίας, εμφανίστηκε ο Άγιος Νικόλαος και απαίτησε κάθε φορά που περνούν να αφήνουν από ένα μάρμαρο. 

Μ’ αυτές τις πέτρες χτίστηκε το μοναστήρι. Μια άλλη παράδοση μιλάει για τον τρόπο που σκοτώθηκε ο κάλφας (βοηθός) του πρωτομάστορα. Επειδή η πλευρά που έχτιζε ο κάλφας έδειχνε πιο όμορφη, ο πρωτομάστορας αφού τον ανέβασε ψηλά στη σκάλα για να διορθώσει κάτι, τράβηξε τη σκάλα και ο βοηθός βρήκε τραγικό θάνατο. Στο σημείο φύτρωσε μια συκιά που τα κλαδιά της όταν τα έκοβες αντί για άσπρο υγρό έβγαζαν αίμα. Σήμερα δεν υπάρχει η συκιά. Η Μονή εορτάζει 9 Μαΐου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ (ΖΑΛΤΣΑΣ)

Εντυπωσιακό είναι το ασκητήριο των Αγίων Θεοδώρων που βρίσκεται κοντά στην ακρόπολη της αρχαίας Βούλιδος, κτισμένο στην κορυφή ενός κατακόρυφου βράχου Τα ευρήματα, κυρίως όστρακα και κεραμίδια, κατά την τελευταία ανασυγκρότηση του, μαρτυρούν ότι ο βράχος αυτός κατοικείται συνεχώς από τον 7ο αιώνα π.Χ. Χρησίμευε, στο πέρασμα των αιώνων, σαν παρατηρητήριο της κίνησης των πλοίων που έμπαιναν και έβγαιναν στον Κορινθιακό Κόλπο.

Η παρουσία στην περιοχή του Οσίου Λουκά έγινε αφορμή να εγκατασταθούν στις πλαγιές αυτές του Ελικώνα πολλοί ερημίτες και ασκητές κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Έτσι και στο πλάτωμα του απότομου βράχου εγκαταστάθηκε μικρή αδελφότητα ασκητών, όπως μαρτυρούν το πελεκητό πηγάδι και τα υπολείμματα των κελιών με τις σκαμμένες καπνοδόχους στο βράχο. 

Οι ασκητές αυτοί επέβλεπαν και καλλιεργούσαν μαζί με άλλους μοναχούς της παρακείμενης Μονής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, τους μεγάλους ελαιώνες, που περιήλθαν αργότερα στη Μονή του Οσίου Σεραφείμ. Οι μοναχοί έμειναν στο βράχο μέχρι τους χρόνους της Επαναστάσεως του 1821, οπότε και ακολούθησαν τους οπλαρχηγούς του αγώνα. Μετά την απελευθέρωση και τη δημιουργία του Ελληνικού Κράτους εγκαταλείπεται το ασκητήριο και σχεδόν καταστρέφεται. 

Το 1994 ο τότε Μητροπολιτης Θηβών και Λεβαδείας και  νυν Αρχιεπίσκοπος  Κ.κ. Ιερώνυμος με μεγάλη φιλότιμη προσπάθεια έδωσε ζωή και πάλι στο χώρο, δημιουργώντας εκεί ένα κέντρο αρχαιολογικών, ιστορικών και θεολογικών μελετών. Λίγα όστρακα, πλάκες δαπέδου, βυζαντινά κεραμίδια φυλάσσονται με στοργή, ως μάρτυρες ανθρώπινης παρουσίας είκοσι επτά αιώνων. Εορτάζει το πρώτο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (ΜΑΥΡΟΜΑΤΙΟΥ)

Η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου συστάθηκε και αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια. Βρίσκεται Β.Α του όρους Ελικώνα και στα διοικητικά όρια της Κοινότητας Μαυροματίου (Δήμου Αλιάρτου), στα σύνορα των επαρχιών Θήβας και Λιβαδειάς. Είναι χτισμένη σε ημιορεινή περιοχή με ήπιες καιρικές και κλιματολογικές συνθήκες. Περιβάλλεται από πλούσια βλάστηση, πεύκα άγρια φυτά και θάμνους πανύψηλες βελανιδιές, και βέβαια από χιλιάδες ελαιόδενδρα και λοιπές αροτριαίες καλλιέργειες, που αποτελούν και την κύρια απασχόληση των κατοίκων της περιοχής. 

Βορειότερα της Ιεράς Μονής, στη θέση με την ονομασία, “Χάρμαινα”, εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι  κάτοικοι κατά τον 14ο μ.Χ. αιώνα και χρησιμοποιούσαν ως ενοριακό ναό για τις θρησκευτικές και εκκλησιαστικές τους ανάγκες ένα μικρό εκκλησάκι επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το καθολικό της Μονής. Ο Άγιος Γεώργιος αποτελούσε την ακρόπολη των διασπαρθέντων υποτυπωδών κατοικιών των κατοίκων της περιοχής. Άλλες εκκλησίες ήταν η Αγία Παρασκευή, η οποία βρίσκεται λίγο παρά κάτω από την Ιερά Μονή και χρησιμοποιούσαν και ως νεκροταφείο, και ο Όσιος Μελέτιος, τα ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι και σήμερα. 

Μετά την μετακίνηση των λιγοστών αυτών κατοίκων από τη Χάρμαινα στο σημερινό Μαυρομάτι το έτος 1374, το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου εγκαταλείφθηκε έρμαιο στη φθορά του χρόνου, αλλά και στις λεηλασίες των βάρβαρων κατακτητών. Γύρω στο 1895 μια οικογένεια από το Μαυρομάτι με πρωτοβουλία της, αλλά και με τη συνδρομή και άλλων πιστών, ανέλαβε την ανοικοδόμηση του εγκαταλελειμμένου και ερειπωμένου ιερού ναού. Ακριβώς λοιπόν πάνω στα ερείπια του παλαιού οικοδόμησαν το νέο ναό με υλικά και μέσα της εποχής. 

Δυστυχώς όμως δεν άντεξε τον καταστροφικό σεισμό του Φεβρουαρίου του 1981, με αποτέλεσμα να υποστεί μεγάλες ζημιές που δύσκολα ίσως μπορούσαν να αποκατασταθούν. Αυτό είχε ως συνέπεια να κατεδαφιστεί, ενώ εικόνες και σκεύη πού χρησιμοποιούνταν για την λατρεία να απολεσθούν ή να καταστραφούν. Η αγάπη των πιστών και των κατοίκων του Μαυροματίου γενικότερα για τον μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο, έκτισαν το σημερινό εκκλησάκι, για άλλη μια φορά πάνω στα θεμέλια του πρώτου ναού. 

Αλλά και το υπόλοιπο κτιριακό συγκρότημα. Σ’ αυτόν τον ευλογημένο χώρο λοιπόν, σ’ αυτό το ταπεινό ξωκκλήσι, που δέχτηκε τις προσευχές τόσων ανθρώπων, που τόσες φορές ο αθλητής του Χριστού έκανε αισθητή την παρουσία του με θαύματα και σημεία, ευδόκησε ο Θεός να συσταθεί στην εκπνοή του εικοστού αιώνα (1997), μοναστήρι. Αρχικά η μονή συστάθηκε ως γυναικεία, στη συνέχεια όμως μετά την αποχώρηση των μοναζουσών, και αφού η μονή έμεινε ουσιαστικά κλειστή για ένα διάστημα, εγκαταστάθηκε η νέα ανδρώα αδελφότητα. Η Ιερά Μονή εορτάζει του Αγίου Γεωργίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ (ΛΑΦΥΣΤΙΟΥ)

Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, που είναι νεοσύστατη, βρίσκεται στα διοικητικά όρια του Δημοτικού Διαμερίσματος Λαφυστίου του Δήμου Λεβαδέων. Απέχει 6 χλμ. από την πόλη της Λειβαδιάς. Η μονή υπήρξε μετόχιον της Ιεράς Μονής Οσίου Σεραφείμ Δομβούς. Με το υπ’ αριθμ. 189/10-9-2007 Προεδρικό Διάταγμα έγινε ανασύσταση της Μονής και άρχισε να λειτουργεί ως ανδρώα. Η Ιερά Μονή εορτάζει στις 29 Αυγούστου.
ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ  ΙΕΡΕΣ  ΜΟΝΕΣ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ (ΔΑΥΛΕΙΑΣ)

Κοντά στη Δαύλεια Βοιωτίας, στις πλαγιές του Παρνασσού βρίσκεται η ιστορική μονή της Ιερουσαλήμ ή ‘Γερσαλή’.(Ανήκει στην Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας) Θεωρείται πως κτίστηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ. Ο ναός της μονής είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κατά τα μέσα του 18ου αιώνα η μονή υπάγεται στη μονή του Όρους Σινά για να προστατευτεί η κτηματική της περιουσία και να τύχει φοροαπαλλαγής. Κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1770 η μονή καταστρέφεται από επιδρομές Αλβανών. 

Την περίοδο της ελληνικής Επανάστασης το μοναστήρι απετέλεσε τροφοδότη και κέντρο ανεφοδιασμού των εξεγερμένων της ανατολικής Στερεάς. (Η νικηφόρα έκβαση της μάχης της Αράχωβας το 1826, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό, σε μήνυμα που έστειλε ο ηγούμενος της μονής Παφνούτιος στον Γ. Καραϊσκάκη με τον ανιψιό του να του πει πως ένα ασκέρι 2000 Τουρκαλβανών έχουν κατασκηνώσει στο μοναστήρι και πως την επαύριο θα περάσουν από την Αράχωβα με προορισμό τα Σάλωνα να βοηθήσουν τους πολιορκημένους Τούρκους από τον Πανουριά και τον Δυοβουνιώτη). 

Η μονή είναι προστατευμένη από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα σε μία διάταξη που θυμίζει μεσαιωνική οχύρωση καθώς το εσωτερικό των τειχών αποτελούν τα κελιά των μοναχών. Στο κέντρο του τετραγώνου που διαμορφώνεται εσωτερικά βρίσκεται το καθολικό της μονής. Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος τετρακιόνιος με προσθήκη δύο πεσσών δυτικά. Στη μονή μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει τις φορητές εικόνες του τέλους του 17ου αιώνα Κρητικής τεχνοτροπίας, έργα του Νικολάου Καλλέργη (όπως αποδεικνύεται από υπογραφή στην εικόνα των Ταξιαρχών).

Οι σπουδαιότερες είναι του Παντοκράτορα όπου χαρακτηρίζεται από την ήρεμη έκφραση της μορφής, η εικόνα της Θεοτόκου που κρατά το μικρό Ιησού προσευχόμενο, αυτή του Προδρόμου που απεικονίζεται με φτερά ως προάγγελος του Μεσσία και των Αρχαγγέλων οι οποίοι κρατούν μετάλλιο του Κυρίου. Ένα από τα αξιοθέατα της μονής είναι και ο σπηλαιώδης ναός της Φανερωμένης λίγο ψηλότερα, που αποτελούσε σκήτη μοναχού. Σε αυτόν μπορεί κανείς να δει τις τοιχογραφίες, ίδιας εποχής με αυτήν των φορητών εικόνων. Η Ιερά Μονή Πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ (ΚΟΡΩΝΕΙΑΣ)

Κοντά στο χωριό Σωληνάρι της Βοιωτίας σώζεται επ’ ονόματι της Αγίας Παρασκευής παλαιός σταυρόσχημος Ναΐσκος με τρούλλο, ο οποίος χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Το 1970 στο χώρο εγκαταστάθηκε μικρή συνοδεία. Η αδελφότητα χάρη στην παρουσία και στην άοκνη προσπάθεια της μακαριστής Γερόντισσας Αγάπης ανήγειρε νέο Ναό προς τιμήν της Αγίας, εξωράισε τον τόπο της παλαιάς Μονής, αναγείροντας το σημερινό Μοναστηριακό συγκρότημα. Η Ιερά Μονή εορτάζει στις 26 Ιουλίου. 

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΟΥ ΜΥΡΟΥ (ΛΥΚΟΥΡΕΣΙ)

Στο βορειοδυτικό τμήμα της Βοιωτίας, σε μικρή απόσταση από τη Χαιρώνεια, στη ρεματιά του Αίμονα, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο ανάμεσα σε πλατάνια και πηγές, βρίσκεται η ιστορική μονή Λυκούρεση ή της Παναγίας του Μύρου. Αποτελείται από νεότερες πτέρυγες βοηθητικών κτισμάτων, στο κατώτερο τμήμα των οποίων διατηρούνται τμήματα των αρχικών κελιών, όπως και το παλαιό καθολικό, το οποίο ανήκει σε έναν ιδιότυπο αρχιτεκτονικό τύπο συνεπτυγμένου σταυροειδούς με εννέα μικρούς τρούλους, από τρεις σε τρεις σειρές, με μεγαλύτερους εκείνους του κατά μήκος άξονα.

Στην τοιχοποιία του έχουν ενσωματωθεί σε δεύτερη χρήση γλυπτά Ρωμαϊκών, Παλαιοχριστιανικών και Βυζαντινών χρόνων. Η απουσία συστηματικής μελέτης δεν επιτρέπει τον ακριβή χρονολογικό προσδιορισμό της ανέγερσής του. Στο εσωτερικό του διατηρούνται τοιχογραφίες της Όψιμης Μεταβυζαντινής εποχής. Η χρονολογία της ίδρυσης του μοναστηριού παραμένει άγνωστη, ωστόσο η παρουσία του επιβεβαιώνεται με βάση οθωμανικές πηγές ήδη από τα μέσα του 15ου αιώνα. 

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 έλαβε ενεργό ρόλο στον Αγώνα και αποτέλεσε το στρατηγείο του Αθανάσιου Διάκου. Η αναστήλωση και ο εξωραϊσμός της Μονής έγινε εξ’ ολοκλήρου από τον νυν Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Κ.κ. Ιερώνυμο. Σήμερα τιμάται στη μνήμη του Γενεσίου της Θεοτόκου 8 Σεπτεμβρίου και λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι. 

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΕΛΑΓΙΑΣ ΑΚΡΑΙΦΝΙΟΥ

Η Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου-Πελαγίας βρίσκεται στο Πτώον όρος σε υψόμετρο 560μ. και σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου από τα ερείπια του ιερού του Πτώου Απόλλωνος (4ος αι. π.Χ.). Από στοιχεία της τοιχοποιΐας των κάτω χώρων φαίνεται ότι κτίσθηκε και συγκροτήθηκε ως Μονή τον 12ο μ.Χ. αι. Το Καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, ανοικοδομήθηκε το 1906 εκ βάθρων επί Ηγουμενίας Αβερκίου Καρύδη (1868-1913). Επίσης την εποχή εκείνη ανακαινίσθηκαν το Ηγουμενείο και άλλοι χώροι.

Με την πάροδο του χρόνου οι Πατέρες απεβίωσαν και η Μονή έμεινε εγκαταλελειμμένη από το 1940-1968. Το 1968 στην ερειπωμένη πλέον Ιερά Μονή εγκαταστάθηκε ολομόναχη η Γερόντισσα Μακρίνα (+2004) η οποία εργάσθηκε πολύ και έκανε σημαντικές για την εποχή της μετατροπές και ανακαινίσεις στα κτίρια της Μονής. Το 1987 ήρθε στην Μονή η σημερινή αδελφότητα με Ηγουμένη τότε την μακαριστή μας Γερόντισσα Φωτεινή (+2007) και τώρα με την Γερόντισσα Σιλουανή. 

Ήδη σήμερα έχουν σχεδόν αποπερατωθή οι άνω πτέρυγες, διανοίχθηκε νέος δρόμος, έγιναν απαραίτητα έργα υποδομής, επισκευάσθηκαν η στέγη και ο τρούλος της Εκκλησίας και αγιογραφήθηκε το Καθολικό.Σχετικά με την ονομασία της Μονής ποικίλλουν οι απόψεις. Μια άποψη είναι ότι οφείλεται σε κάποια Ρωμαία Πελαγία που κατά την παράδοση μόνασε εδώ. 

Δεύτερη, ότι στο λεκανοπέδιο υπήρχε λίμνη και εμφανίσθηκε η Παναγία στους Ποιμένες ζητώντας να ανασύρουν την εικόνα Της από τα νερά, το πέλαγος, οπότε είναι η Παναγία, η Πελαγία. Τρίτη, για να τονισθή το πέλαγος της αγάπης, των θαυμάτων, των χαρίτων και των δωρεών της Παναγίας μας προς το ανθρώπινο γένος.Τέταρτη, για να διακρίνεται από τα πολλά Μοναστήρια της βοιωτικής γης που είναι αφιερωμένα στην Μητέρα του Θεού. Σήμερα με την ευλογία του πρώην Μητροπολίτου Θηβών και Λεβαδείας κ. Ιερωνύμου. Οι μοναχές αγωνίζονται να συνεχίσουν την Ορθόδοξη Παράδοση με τον ησυχαστικό τρόπο ζωής.

Παράλληλα ασχολούνται, κυρίως, με το χρυσοκέντημα και την έκδοση των βιβλίων τη ευλογία τότε  του  οικείου Μητροπολίτου κ. Ιερωνύμου, του Πνευματικού της Μονής, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου. Η Ιερά Μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ (ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ) 

Το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Νέου που βρίσκεται στον Υψηλάντη, κτισμένο σ’ ένα ουράνιο εξώστη, δεσπόζει στον άλλοτε στενό της Πέτρας που σχηματιζόταν ανάμεσα στο Τιλφούσιο όρος και τη λίμνη της Κωπαΐδας. Βρίσκεται σκαρφαλωμένο στο βουνό κάπου τέσσερα χλμ ψηλότερα από το χωριό Υψηλάντης. Η θέα από το Μοναστήρι είναι μοναδική. Ο κάμπος ξετυλίγεται μπρός στα μάτια μας, ένας γιγαντόσωμος βράχος καλύπτει τη μεγάλη μοναστηριακή αυλή, άφθονα νερά αναβλύζουν από τα σπλάχνα του και πανύψηλα πλατάνια που το συνάζουν  δημιουργούν μια παραδεισένια ατμόσφαιρα.

Η παράδοση που συμφωνεί με την ιστορική ανάλυση των αρχαιολόγων θέλει το Μοναστήρι να κτίσθηκε από τον ένδοξο αυτοκράτορα του Βυζαντίου Βασίλειο Β΄ τον Βουλγαροκτόνο και τον ένδοξο στρατηγό Νικηφόρο Ουρανό. Το καθολικό ανήκει στον τύπο του τετρακιονίου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο ναού του σύνθετου τύπου.Από το 1967 το Καθολικό έχει ανακαινίσθει με επένδυση πέτρας.

Στο μικρό αλλά ιστορικό Καθολικό οι γλυκές λαϊκής  τέχνης, μορφές των Αγίων μας υποδέχονται για να μας χαρίσουν λίγο από την ουράνια γαλήνη. Το μεγαλύτερο όμως γεγονός στην ιστορία του Μοναστηριού αποτελεί η υπογραφή της λευτεριάς της Ρούμελης, στα κελιά του, στις 14 Σεπτεμβρίου 1829. Την ημέρα αυτή οι πασάδες Οτζάκ και Ασλάμπεης ταπεινωμένοι από την στρατηγική ικανότητα του Δημητρίου Υψηλάντη, αναγκάστηκαν να δώσουν εγγράφως την λευτεριά της Ρούμελης.

Το σημαντικό αυτό γεγονός έλαβε χώρα στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, στο οποίο είχε στήσει το στρατηγείο του ο Υψηλάντης και κάθε χρόνο τον μήνα Σεπτέμβριο λαμβάνουν χώρα εκδηλώσεις μνήμης. Η Ιερά Μονή εορτάζει την 1η Οκτωβρίου, 6η Δεκεμβρίου και 10 Μαΐου τον Άγιο Νικόλαο τον Νέο.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ 

(ΜΑΖΑΡΑΚΙ ΘΗΒΩΝ): Η μονή του Μαζαράκη Θηβών ιδρύθηκε τον 16° αιώνα. Από τότε χρονολογείται και ο ναός της, αφιερωμένος στον απόστολο και ευαγγελιστή Ιωάννη το Θεολόγο. Είναι χτισμένος σε βυζαντινό ρυθμό από ταπεινή πέτρα του γειτονικού βουνού, προφανώς από τα χέρια απλών χτιστάδων του λαού και απλών μοναχών των δύσκολων χρόνων της Τουρκοκρατίας. Ο «άγιος Γιάννης», όπως τον λένε οι ντόπιοι, έζησε τον επαναστατικό αναβρασμό του 1821 και οι μοναχοί του διασκορπίστηκαν.

Επανήλθαν μετά την απελευθέρωση, αλλά μόνον ως το 1833, οπότε διώχτηκαν οριστικά στον ασυγχώρητο και δυσερμήνευτο ακόμη από τους ιστορικούς, διωγμό του ορθοδόξου μοναχισμού που το 1833 έκλεισε 378 μονές! Η μονή εισήλθε στη νέα περίοδο της ζωής της το 1969, οπότε επί Μητροπολίτου Θηβών και Λεβαδείας Νικοδήμου Γραικού ανασυστάθηκε και επαναλειτούργησε ως γυναικεία. Νέα οικοδομήματα «κελιών» και εργαστηρίων οικοδομήθηκαν και συντηρήθηκε ο ιστορικός της ναός.

Από το 1981 εγκαταβιώνει η σημερινή αδελφότης, συνοδεία της μοναχής Ευπραξίας. Οι μοναχές εύχονται να βιώσουν στο χώρο αυτό τις αρχές του παραδεδομένου ανατολικού ορθοδόξου μοναχισμού, όπως παρέλαβαν από τη ζώσα μοναχική παράδοση στον τόπο μας και όπως φιλοκαλικά αναζητούν στα ορθόδοξα ασκητικά συγγράμματα. Στα καθημερινά τους διακονήματα περιλαμβάνεται η χρυσοκεντητική, η αγιογραφία, το ζύμωμα λιβανιού, η παραδοσιακή ζύμη φύλλου, η ξυλουργική, η τυροκομία και με ξεχωριστή αγάπη, η βυζαντινή μουσική. 

Στο μοναστήρι από το 1986 ως το 1996, έτος κοίμησής του, φιλοξενήθηκε ο μακαριστός Μητροπολίτης Θηβών και Λεβαδείας Νικόδημος Γραικός, γνωστός στην ορθόδοξη Εκκλησία ως ο πνευματικός των «κωφαλάλων» αδελφών μας. Ο τάφος του βρίσκεται σήμερα πίσω από το παρεκκλήσιο των Μυροφόρων. Ο προστάτης της μονής άγιος Ιωάννης θεολόγος εορτάζεται δύο φορές το χρόνο: στις 8 Μαΐου και στις 26 Σεπτεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ (ΠΛΑΤΑΙΩΝ)

Στους πρόποδες του Κιθαιρώνα τέσσερα χιλιόμετρα από το χωριό Πλαταιές του Δήμου Θηβών, βρίσκεται η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ. Χτίστηκε το δέκατο τέταρτο αιώνα. Πρόκειται για Γυναικεία Μονή, που στο παρελθόν αποτελείτο από μεγάλη αδελφότητα. Αυτή τη στιγμή αποτελείτο από τρεις Μοναχές, με επικεφαλής την Ηγουμένη Ελισαία. Καταστράφηκε το 1981 με το σεισμό, και έκτοτε... η Ηγουμένη δίνει τη μάχη για την αναστήλωση. Η Μονή εορτάζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος και στις 14 Σεπτεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ (ΖΑΓΑΡΑ)

Στις καταπράσινες και απότομες ανατολικές πλαγιές του Ελικώνα, σε υψόμετρο περίπου 600 μ. και 12 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Αλίαρτο, στις υπώρειες του χωριού Ζαγαρά, βρίσκεται το  μοναστήρι της Ευαγγελίστριας. Η απουσία ιστορικών πηγών σε συνδυασμό με τις πολλές και εκτεταμένες επεμβάσεις, κυρίως κατά τη δεκαετία του 1960, οπότε πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες τόσο στο καθολικό όσο και στα υπόλοιπα βοηθητικά κτίσματα, δεν επιτρέπουν τον ακριβή προσδιορισμό της ίδρυσης του μοναστηριού, η οποία τοποθετείται αόριστα στους Βυζαντινούς χρόνους. 

Το καθολικό ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του τετράστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού. Πάνω από τη βόρεια θύρα εισόδου στο νάρθηκα σώζεται ανάγλυφη κτητορική επιγραφή, η οποία αναφέρεται σε εργασίες  ανακαίνισης του ναού που πραγματοποιήθηκαν το έτος 1656. Την περίοδο αυτή χρονολογείται η τριμερής διάταξη της στέγασης του νάρθηκα με τυφλό τρούλο στο κέντρο και τεταρτοσφαίρια επί ημιχωνίων στα πλάγια, τα οποία οφείλονται σε επίδραση της ισλαμικής αρχιτεκτονικής. 

Στα δυτικά του νάρθηκα έχει προστεθεί σε μεταγενέστερη φάση εξωνάρθηκας, μέσω του οποίου το καθολικό προσκολλάται σε κτίριο της δυτικής πτέρυγας του μοναστηριακού συγκροτήματος. Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται σε κακή κατάσταση τοιχογραφίες που χρονολογούνται στους Όψιμους Μεταβυζαντινούς χρόνους. Στην ίδια περίοδο ανήκει το μικρό παρεκκλήσιο του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στον περίβολο της μονής. 

Το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα η μονή της Ευαγγελίστριας φαίνεται ότι γνώρισε οικονομική άνθηση, καθώς, εκτός από την ανακαίνιση του καθολικού το 1656, λίγα χρόνια αργότερα, το 1679, όπως αυτό μαρτυρείται από σιγίλλιο του πατριάρχη Διονυσίου, ο δραστήριος ηγούμενός της Παφνούτιος υπέβαλε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο το τυπικό του κοινοβιακού μοναστηριού προς έγκριση, στο οποίο είχε ήδη απονεμηθεί σταυροπηγιακή ιδιότητα. Το σιγίλλιο του 1679 ανανέωσε και επικύρωσε τον επόμενο αιώνα ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ με νέο σιγίλλιο του 1798. Οι μαρτυρίες που φωτίζουν την ιστορία της μονής τους επόμενους αιώνες παραμένουν ελάχιστες. 

Η Ευαγγελίστρια αποτελεί ένα από τα μοναστήρια που καταργήθηκαν επί Όθωνα μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και η περιουσία του περιήλθε στο Εκκλησιαστικό Ταμείο. Σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι και διαθέτει εργαστήριο υφαντών. Η μονή σήμερα έχει μοναχές, που εκτός από τα λατρευτικά τους καθήκοντα, ασχολούνται και με πολλές άλλες διακονίες. Η μονή πανηγυρίζει εκτός από την 25 Μαρτίου Εορτή του Ευαγγελισμού και 15 Αυγούστου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΩΝ ΝΗΠΙΩΝ

Η Ιερά Μονή των Αγίων Νηπίων ιδρύθηκε το έτος 2000 με την ευλογία του τότε Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Θηβών και Λεβαδείας Κ.κ. Ιερωνύμου και είναι αφιερωμένη στη μνήμη των Νηπίων που θανατώθηκαν από τον Ηρώδη κατά τους χρόνους της γεννήσεως του Χριστού. Όταν ο Ηρώδης διαπίστωσε ότι τον ενέπαιξαν οι Μάγοι και δεν επέστρεψαν σε αυτόν όπως τους διέταξε ο Άγγελος, αλλά από άλλη οδό γύρισαν στην πατρίδα τους, τότε θύμωσε πάρα πολύ και διέταξε τους στρατιώτες του και φόνευσαν όλα τα βρέφη και τα νήπια της Βηθλεέμ και των γύρω χωριών, νομίζοντας έτσι ότι θα θανατώσει τον νεογεννηθέντα Χριστό.

Όμως απατήθηκε, γιατί κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να εμποδίσει το θέλημα του Θεού. Έτσι έγινε αιτία για τα Νήπια να κερδίσουν την Βασιλεία των Ουρανών. Τα εγκαίνια του Καθολικού της Μονής, τελέσθηκαν από τον τότε Μητροπολίτη Θηβών και νυν Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμο την 17η  Νοεμβρίου του έτους 2007. Σήμερα η Ιερά Μονή Αγίων Νηπίων αριθμεί 5 μοναχές. Η Ιερά Μονή εορτάζει 29 Δεκεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ (ΝΕΟΧΩΡΑΚΙΟΥ) 

Λίγα χιλιόμετρα έξω από το Νεοχωράκι βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής. Η τοποθεσία αυτή ονομάζεται θέση «Γκολέμι», και έχει πάρει το ονομά της από τον Γκολέμ Σαμουήλ πασά της περιοχής επί Τουρκοκρατίας, του οποίου ήταν τσιφλίκι. Στη θέση αυτή την εποχή εκείνη, και μάλιστα πριν από το 1821, υπήρχε ένας πολύ μικρός ναός αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή. Το μικρό αυτό εκκλησάκι, μισογκρεμισμένο, απεριποίητο, καλυμμένο και χαμένο μέσα σε θάμνους και αγριόχορτα και αγριόδεντρα στάθηκε πολλές φορές το καταφύγιο των αγωνιστών. 

Μετά την απελευθέρωση οι κάτοικοι της περιοχής μάζεψαν χρήματα αγόρασαν την περιοχή του ναού από μεγαλοτσιφλικά της περιοχής και έχτισαν ένα νέο και πιο μεγάλο ναό. Ο ναός που υπάρχει σήμερα στη Μονή κτίστηκε το 1969 και αποτελεί το καθολικό της Ιεράς Μονής της Αγίας Παρασκευής. Σημαντική ήταν η προσφορά της μακαριστής Ηγουμένης Φεβρωνίας στην ανέγερση του μοναστηριακού συγκροτήματος καθώς και της σημερινής Ηγουμένης Αγριππίνας. Η Ιερά Μονή εορτάζει στις 26 Ιουλίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΓΕΝΕΘΛΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΑΣΩΠΙΑΣ)

Η Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου - Προστασίας των Χριστιανών είναι νεοσύστατη. Βρίσκεται στο χωριό της Ασωπίας. Λειτουργεί από το 2003 χάρη στις ενέργειες και τους αγώνες του Πρωτοπρεσβυτέρου π. Κων/νου Γκέλη και του Σωματείου «Χριστιανική Ορθόδοξος Επιτροπή Γονέων «Θεοτόκος: Προστασία των Χριστιανών».Σήμερα εγκαταβιώνει πολυάριθμη γυναικεία αδελφότητα υπό την πνευματική καθοδήγηση του Καθηγουμένου της Σταυροπηγιακής και Συνοδικής Ιεράς Μονής Οσίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, Αρχιμανδρίτου κ. Χριστοδούλου, τη ευλογία του νυν Μητροπολίτου. Η Ιερά Μονή εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΥΨΩΣΕΩΣ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (ΒΑΓΙΩΝ)

Η Ιερά Μονή Υψώσεως Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στη θέση Μεγάλη Ράχη στην περιοχή Βαγίων Θηβών. Ιδρύθηκε το 1995 με την έκδοση σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. Η Ιερά Μονή εορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ (ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ)

Στις Θεσπιές Βοιωτίας, σε μία μοναδική για το φυσικό της κάλλος πλαγιά του Ελικώνα και σε αρκετά κοντινή απόσταση από το γραφικό Νεοχώρι (λίγα μόλις λεπτά έξω από την πόλη της Θήβας), βρίσκεται η Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής. Η ίδρυση της Μονής χάνεται στο διάβα του χρόνου και μόνο η ιστορικότητα της τοποθεσίας μας υποψιάζει για τη δόξα της στο μακρινό παρελθόν. Ο παλαιοχριστιανικός ναός στην Κοιλάδα των Μουσών και η κεντρική τοποθεσία που σήμερα ονομάζεται Επισκοπή, είναι τεκμήρια μιας πρωτοχριστιανικής κοινότητας. 

Πολλά διάσπαρτα παλαιοχριστιανικά γλυπτά ή εντοιχισμένα σε ναούς, σε μοναστήρια, σε ιδιωτικές κατασκευές, στις περιοχές των Θεσπιών, της Άσκρης, της Ξηρονομής και της Θίσβης συντηρούν την ελπίδα ότι και άλλα αξιόλογα παλαιοχριστιανικά σπαράγματα φυλάσσονται στα σπλάγχνα του Νεοχωρίου, πιθανότατα δε στα ριζώματα της Ζωοδόχου Πηγής. Στην εποχή του Αγίου Ιωάννη του Καλοκτένη και επί αυτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού (1143-1180) η Θήβα είναι Μητρόπολη και υπάγονται σε αυτήν πέντε επισκοπές. 

Στην περίοδο τούτης της ακμής υψώθηκαν σε όλο το χώρο της Βοιωτίας εξαιρετικά μνημεία, που έμειναν μάρτυρες της πολιτιστικής πορείας των κατοίκων της. Σ’ αυτούς τους χρόνους θρυλείται από προφορικές παραδόσεις πως χτίστηκε το Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, στο Νεοχώρι. Δυστυχώς, όμως, οι κατά καιρούς σεισμοί, στους οποίους είναι ευάλωτη η περιοχή, οι βαρβαρικές επιδρομές και οι ξενικές κατοχές επέφεραν πολλές καταστροφές. 

Αν κι έχει ανακηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με υπουργική απόφαση και έκδοση του ΦΕΚ: ΥΑ 36534/2169/21-3-1959, ΦΕΚ 122/Β/4-4-1959, το καθολικό της Μονής υπέστη ολοσχερή καταστροφή στους χρόνους της Τουρκοκρατίας και σώζεται μόνο ένα κομμάτι του τοίχου από το Ιερό Βήμα, αρμονικά «δεμένο» με τον νεοανεγερθέντα ναό. Στις 24 Μαρτίου 1957 έγινε έναρξη των εργασιών αναστήλωσης του κατεστραμμένου ναού. 

Ο ναός, βασιλική μετά τρούλου, έχει όλα τα γνωρίσματα του βυζαντινού ρυθμού σε μικρή κλίμακα: αγκαλιάζει τους πιστούς δούλους του Θεού του Ζώντος που προσέρχονται με κατάνυξη, χωρίς καμία επιτήδευση, κανένα φτιασίδωμα. Είναι μια λιτή, απέριττη εκκλησία, με χαμηλό φωτισμό, που αποπνέει αβίαστα μιαν ατμόσφαιρα μυσταγωγική, ικανή να ζεστάνει τις καρδιές των προσκυνητών. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκαν τρεις εικόνες μεγάλης ιστορικής κι αρχαιολογικής αξίας αγιογραφημένες επάνω σε μεμβράνη οι οποίες απεικόνιζαν την Παναγία ως Ζωοδόχο Πηγή, τον Άγιο Γεώργιο και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Δυστυχώς, οι δύο εικόνες εκλάπησαν από χέρι βέβηλο και σήμερα σώζεται μόνον η μικρή εικόνα του Αγίου Αρχαγγέλου. 

Στο καινούργιο τέμπλο εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης, προβάλλουν τέσσερις δεσποτικές εικόνες, όπου στ’ αριστερά έχουμε τη Ζωοδόχο Πηγή με την Παναγία Βρεφοκρατούσα και στα δεξιά  τον Χριστό Ένθρονο με τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Παρακείμενο του κεντρικού υψηλότερου κλίτους έχει χτιστεί άλλο, μικρότερο σε διάσταση, όπου δεσπόζουν οι εικόνες του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Τριάδας. Εκεί, είναι ορατή και η μεσοτοιχία, που σώζεται από τον πρώτο, βυζαντινό ναό. Στον Πρόναο, σε ξεχωριστή θέση, προβάλλει άλλη εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής, πλησίον του σκευοφυλακίου.Όλες οι εικόνες ανάγονται στη μεταβυζαντινή περίοδο και χρήζουν συντήρησης, προκειμένου ν’ αποκαλυφθεί στους πιστούς η τέχνη τους. 

Η εύρεση της εικόνας της Ζωοδόχου Πηγής οδήγησε τους ανασκαφείς στο συμπέρασμα ότι κάπου εκεί υπάρχει Αγίασμα, το οποίο βρέθηκε μετά από κοπιαστικές προσπάθειες και που σώζεται όπως βρέθηκε, δίπλα στο ναό.  Κοντά στο Καθολικό ανάβουμε κερί στο γραφικό ξωκλήσι που αφιερώθηκε σε δύο νεοφανείς Αγίους, μάρτυρες της πίστης μας, στον Άγιο Λουκά Κριμαίας και στον Όσιο Εφραίμ. Το Μοναστήρι γιορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου.

ΙΕΡΑ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΑ

ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

Το Ησυχαστήριο της Αναλήψεως ιδρύθηκε δια του υπ΄ αρίθμ. 48 Π.Δ. (Φ.Ε.Κ.22/25-1-1989).Θεμελιώθηκε υπό του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Θηβών και Λεβαδείας και νυν Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμου την 31ην Οκτωβρίου 1993. Τον Ιούλιο του 1998 είχε περατωθεί η σημερινή πτέρυγα εις την οποία εγκαταστάθηκαν η αδελφότητα, η οποία αποτελείται σήμερα από έξι μοναχές.Το Ησυχαστήριο εορτάζει της Αναλήψεως.

Η ΜΗΤΗΡ ΤΟΥ ΗΓΑΠΗΜΕΝΟΥ

Το Ιερό Ησυχαστήριο βρίσκεται κοντά στο χωριό Κλειδί. Συστάθηκε στις 27/10/1976. Κτήτορας και Πνευματικός Πατέρας υπήρξε ο μακαριστός Μητροπολίτης πρ. Δημητριάδος και Αλμυρού κυρός Ηλίας Τσακογιάννης, ο οποίος και ετάφη στο χώρο του Ιερού Ησυχαστηρίου. Εγκαταβιώνει γυναικεία αδελφότητα από την ημέρα της συστάσεώς του.Το Ησυχαστήριο εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου και στις 15 Αυγούστου.

 ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ 

Το Ησυχαστήριο του Αγίου Νεκταρίου βρίσκεται στην περιοχή Χαραϊντίνι των Θηβών στην αριστερή λωρίδα του δρόμου προς Ερυθρές. Ιδρύθηκε από τη δραστήρια Γερόντισσα Ευφροσύνη(υπ’αριθμ.819Π.Δ.(Φ.Ε.Κ.360/6-12-1974).Το Ιερό Ησυχαστήριο εορτάζει 9 Νοεμβρίου.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ (ΥΠΟ ΣΥΣΤΑΣΙΝ)

Λίγο έξω από τον Πρόδρομο, στο δρόμο προς το Σαράντι, συναντάμε την Ιερά Μονή Ταξιαρχών. Η παράδοση τοποθετεί την ανέγερση του μοναστηριού στον 12ον μ.Χ. αιώνα. Σε αυτό συνηγορεί και το μικρό μαρμαροθέτημα που διασώθηκε στο δάπεδο της πλευράς του διακονικού. Ο αρχικός Ναός καταστράφηκε και στη θέση του κτίστηκε το 1776 ο σημερινός σε αρχιτεκτονικό ρυθμό σταυροειδούς μετά τρούλου. Δεν υπάρχει μοναστική αδελφότητα. Χάρη στις προσπάθειες και τους κόπους του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Κ.κ. Ιερωνύμου να την αναστηλώσει, σήμερα είμαστε στην ευχάριστη θέση να αναγγείλουμε την απαρχή των εργασιών συνολικής συντηρήσεως. Η Μονή εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου.


-ΥΠΟ  ΣΥΣΤΑΣΙΝ  ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ

1) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΟΡΩΝΕΙΑΣ

2) ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΣΚΕΠΗΣ ΚΑΙ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

-ΥΠΟ  ΣΥΣΤΑΣΙΝ  ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΑ

1) ΙΕΡΟ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΛΑΝΑ 
(ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ ΘΗΒΩΝ)