ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΩΝ Α'

Ι. Η διάκριση των εξουσιών των Μητροπολιτών

Η εκκλησιαστική εξουσία 1, εν γένει, έχει τις ρίζες της στην εξουσία του Χριστού, το τρισσόν αξίωμα (προφητικό, ιερατικό και βασιλικό) 2. Αν και αναληφθείς εις τους Ουρανούς ο Ιησούς Χριστός, εξακολουθεί να διακυβερνά την Εκκλησία διά των ενεργειών του Αγίου Πνεύματος και να αποτελεί την ορατή και αόρατη Αυτής κεφαλή. Προκειμένου, όμως, η Εκκλησία απροσκόπτως να επιτελεί το έργο του αγιασμού των μελών της, ο Χριστός παρέδωσε εξουσία στους Αποστόλους, να νουθετούν τους πιστούς, να ελέγχουν αυτούς ενώπιον του εκκλησιαστικού σώματος και να αποκόπτουν από αυτό τους αμετανόητους, να συγχωρούν αμαρτίες κ.λπ. Μεταξύ των άλλων, ο ίδιος ο Χριστός παρέδωσε στους μαθητές την εντολή του ευαγγελισμού των εθνών: «εδόθη μοι πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί της γης. Πορευθέντες ουν μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν και ιδού εγώ μεθ' υμών ειμί πάσας τας ημέρας έως της συντέλειας του αιώνος» 3.

1.Η ειδική αυτή εξουσία του ευαγγελισμού χαρακτηρίζεται διδακτική εξουσία, αντιστοιχεί στο προφητικό αξίωμα του Χριστού και ανήκει στους Επισκόπους, τους Αρχιερείς και αρχιποιμένες, τους διαδόχους των Αγίων Αποστόλων 4 και κατ' επέκταση, τη αδεία και αναθέσει αυτών, στους Πρεσβυτέρους, τους Διακόνους και ενίοτε τους λαϊκούς 5. Η διδακτική εξουσία είναι δεσμευτική για τους Επισκόπους, διότι από αυτή εξαρτάται η κοινή πίστη, που αποτελεί την προϋπόθεση της ενότητας της Εκκλησίας 6. Κατά τον Καν. 58 των Αγ. Αποστόλων: «Επίσκοπος ή πρεσβύτερος, αμελών του κλήρου ή του λαού και μη παιδεύων αυτούς την ευσέβειαν, αφοριζέσθω-επιμένων δε τη αμελεία και ραθυμία καθαιρείσθω»7.

2.Η διδακτική εξουσία διακρίνεται από την ιερατική ή τελετουργική-αγιαστική που συνίσταται στο σύνολο των εξουσιών που απορρέουν αποκλειστικώς από την ιδιότητα του κληρικού8. Ειδικότερα, η τελετουργική εξουσία συνίσταται στην τέλεση των μυστηρίων με τα οποία μεταδίδεται στα μέλη της Εκκλησίας η αγιαστική και σωστική Χάρις του Παναγίου Πνεύματος 9, αλλά και όλων των ιερών τελετών10. Η εγκυρότητα των μυστηρίων11 απαιτεί την τέλεσή τους από τον Επίσκοπο και τους Πρεσβυτέρους (εκτός του μυστηρίου της ιερωσύνης, που ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Επισκόπου12) βάσει ενός προδιαγεγραμμένου τυπικού.

3.Μία τρίτη μορφή εξουσίας είναι η διοικητική. Πηγάζει κι αυτή από τον Ιησού Χριστό, αντιστοιχεί στο βασιλικό αξίωμα και περιήλθε στους Αποστόλους και τους διαδόχους τους Επισκόπους 13. Στα πλαίσια της ασκήσεως της διοικητικής του εξουσίας ο Επίσκοπος νομοθετεί, εκδίδει δηλαδή αποφάσεις, εγκυκλίους, ποιμαντικές επιστολές και μηνύματα, δια των οποίων εξειδικεύει ουσιαστικώς τον λόγο της Εκκλησίας για τις ανάγκες του ποιμνίου του14. Η διοικητική εξουσία διακρίνεται σε εξουσία επί προσώπων και εξουσία επί πραγμάτων.

 ------------------------------------

1Για την εκκλησιαστική εξουσία, βλ. γενικώς ΜΙΛΑΣ, σ. 317 επ.

2 Για τα τρία αξιώματα του Χριστού, βλ. αντί πολλών ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, όπ. π. (§ 3, υπ. 2), σ. 298 επ.

3 Ματθ. 28, 18-20.

4Οι Επίσκοποι είναι οι διάδοχοι των Αγ. Αποστόλων• βλ. Πραξ. 20, 28: «έθετο αυτούς Επισκόπους ποιμαίνειν την Εκκλησίαν του Θεού».

5Ο τρόπος εκφράσεως της εξουσίας αυτής εξελίσσεται αναλόγως με τις εποχές. Κατά το παρελθόν, το από του άμβωνος κήρυγμα ήταν μονόδρομος. Σήμερα, οι ποιμένες διδάσκουν ακόμη και με τη χρήση των μέσων μαζικής ενημερώσεως, το διαδίκτυο κ.λπ.• βλ. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Κ. ΜΑΝΤΖΟΥΝΕΑΣ, Εκκλησιαστικόν Δίκαιον, Αθήναι 1984, σ. 333 επ.• ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΣ, σ. 155.

6 Χαρακτηριστική η αγωνία και των βυζαντινών αυτοκρατόρων για την ενότητα της Εκκλησίας. Ας μην παροράται το γεγονός ότι οι ίδιοι συγκαλούσαν τις Οικουμενικές Συνόδους και προήδρευαν σε αυτές. Για την Α' Οικ. Σύν. βλ. ενδεικτικώς, ΜΕΝΕΒΙΣΟΓΛΟΥ, Εισαγωγή, όπ. π. (§ 8, υπ. 8), σ. 125 επ., όπου και η αναλυτική παλαιότερη βιβλιογραφία. Έκφραση της κοινής πίστεως αποτελεί η Θεία Ευχαριστία. Η συμμετοχή των πιστών στην κοινή ευχαριστηριακή σύναξη δηλώνει την ενότητά τους με το Σώμα της Εκκλησίας• μαρτυρεί ότι είναι λίθοι του οικοδομήματός της, μιας και η Εκκλησία χαρακτηρίζεται ευστόχως οικοδόμημα «λίθων ζώντων» (Α' Πέτρου 2, 5). Σε κάθε Επισκοπή τελούνταν αρχικώς μόνο μία Θεία Ευχαριστία καταδεικνύοντας την ενότητα της Εκκλησίας. Βλ. ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Προς Σμυρναίους 8-9, P.G. 5, στ. 713: «Πάντες τω επισκόπω ακολουθείτε, ως Ιησούς Χριστός τω Πατρί, και τω πρεσβυτερείω ως τοις Αποστόλοις. Τους δε διακόνους εντρέπεσθε, ως Θεού εντολήν. Μηδείς χωρίς Επισκόπου τι πρασσέτω των ανηκόντων εις την Εκκλησίαν. Εκείνη βεβαία ευχαριστία ηγείσθω, η υπό τον Επίσκοπον ούσα, ή ω αν αυτός επιτρέψη. Όπου αν φανή ο Επίσκοπος, εκεί το πλήθος έστω, ώσπερ, όπου αν η Χριστός Ιησούς, εκεί η Καθολική Εκκλησία. Ουκ εξόν εστί χωρίς του Επισκόπου ούτε βαπτίζειν, ούτε αγάπην ποιείν• αλλ' ο εάν εκείνος δοκιμάση, τούτο και τω Θεώ ευάρεστον, ίνα ασφαλές η και βέβαιον παν ο πράσσεται. Εύλογον λοιπόν εστί ανανήψαι και, ως έτι καιρόν έχομεν, εις Θεόν μετανοείν. Καλώς έχει και Θεόν και Επίσκοπον ειδέναι. Ο τιμών Επίσκοπον υπό Θεού τετίμηται ο λάθρα Επισκόπου τι πράσσων τω διαβόλω λατρεύει». Για το ζήτημα, βλ. αναλυτικώς, αντί άλλων, ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, Ενότης, όπ. π. (§ 4, υπ. 28).

7 JOANNOU, τ. Ι/2, σ. 38.

8 Πρβλ. την άποψη ότι η διδακτική και η τελετουργική εξουσία αποτελούν μέρος της ιερατικής εξουσίας σε ΤΡΩΙΑΝΟΣ -ΠΟΥΛΗΣ, σ. 459. Η κατάταξη, όμως, αυτή των εξουσιών δεν αντιστοιχεί απολύτως στο τρισσόν αξίωμα του Χριστού (βλ. ανωτέρω § 12, Ι).

9 Κατά την ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία σκοπός της Εκκλησίας είναι η θεραπευτική σωτηρία, η οποία επιτυγχάνεται με την αγιαστική χάρη των μυστηρίων. Για τον λόγο αυτόν στην Ορθοδοξία οι κανόνες της Εκκλησίας δεν απολυτοποιούνται, αλλά οικονομούνται, διότι σκοπός τους είναι η συνεπικουρία στη σωτηρία του ανθρώπου, που επέρχεται μόνο μέσω του λόγου του Θεού και της αγιαστικής χάριτος των μυστηρίων• βλ. την πολύ εύστοχη ανάπτυξη στο ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, όπ. π. (§ 3, υπ. 2), σ. 405 επ.

10 Σχετικώς με τη διάκριση μυστηρίων και ιερών τελετών, βλ. προχείρως ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Εγχειρίδιο, σ. 190.

11Για τα μυστήρια εν γένει και την εγκυρότητά τους, βλ. ενδεικτικώς Μητρ. Πενταπόλεως ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ [ΚΕΦΑΛΑΣ],

Μελέται περί των Θείων Μυστηρίων, Αθήναι 21990• ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ, Δογματική, όπ. π. (§ 3, υπ. 2), σ. 292 επ.• ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, σ. 232 επ.• ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΣ, σ. 155 επ.• ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Εγχειρίδιο, σ. 190 επ.• ΤΡΩΙΑΝΟΣ - ΠΟΥΛΗΣ, σ. 465 επ.

12 Στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Επισκόπου ανήκουν ακόμη η θεμελίωση και τα εγκαίνια Ναού, η χειροθεσία (που μπορεί υπό προϋποθέσεις να παραχωρηθεί σε Ηγούμενο Μονής) και ο καθαγιασμός του Αγίου Μύρου• βλ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Εγχειρίδιο, σ. 118. Παλαιότερα, τα μυστήρια τελούνταν υποχρεωτικώς εντός της Θείας Ευχαριστίας. Σήμερα, έχουν αποχωρισθεί και τελούνται μεμονωμένως, εκτός του μυστηρίου της ιερωσύνης, που εξακολουθεί να τελείται αποκλειστικώς και μόνο συναπτώς με τη Θεία Ευχαριστία.

13Σημειωτέον ότι, άλλο σημαίνει διοικητική εξουσία και άλλο διοικητική διάρθρωση, στην οποία η Εκκλησία ακολουθεί αποκλειστικώς «τους πολιτικούς και δημόσιους τύπους» βλ. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, όπ. π. (§ 3, υπ. 2), σ. 401.

14Βλ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ I. ΜΠΟΤΗΣ, «Βαθμοί της Ιερωσύνης - Αρμοδιότητες Μητροπολιτών και Μητροπολιτικών Συμβουλίων», γνμδ. μέρος β', Ε. 88 (2011), σ. 324 επ. (εδώ υπ. 325).