TΟ ΤΕΤΡΑΗΜΕΡΟ “ΠΑΝΗΓΥΡI” ΤΟΥ AΪ ΓΙΩΡΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΑΧΩΒΑ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΑΠΟ 22 ΕΩΣ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ

Η λατρεία του Αγίου Γεωργίου στην Αράχωβα χάνεται στα βάθη του χρόνου και συνδέεται με τους θρύλους, τις παραδόσεις, τα τραγούδια και την ιστορία της. Λαμπρή η εκκλησία του Αγίου στην κορυφή της Αράχωβας εντυπωσίαζε πάντα τους ξένους. Γραπτές μαρτυρίες βεβαιώνουν πως υπήρχε ήδη στα 1676. Σε τούτη την πανέμορφη εκκλησία και στο γύρο χώρο γιορτάζουν οι Αραχωβίτες το πανηγυράκι, την τριήμερη γιορτή προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου. Ζωντανή η πίστη των Αραχωβιτών στον Αφέντη Αϊ Γιώργη, όπως τον αποκαλούν, εκφράζεται στο Πανηγυράκι αυθόρμητα. Στην γιορτή αυτή έχουν ενσωματωθεί και διατηρούνται αμετάβλητα μέχρι σήμερα παλαιότατα έθιμα των ελληνικών πανηγυριών με αρχαιότατες καταβολές. Πουθενά ίσως στην Ελλάδα δεν έχει διασωθεί τόσο η αυθεντική εικόνα του ελληνικού πανηγυριού, όπως γιορταζόταν στο Βυζάντιο και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η λιτάνευση της ιερής εικόνας του Αγίου Γεωργίου την παραμονή της γιορτής με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και απαράβατη τάξη, ο χορός των γερόντων, τα αγωνιστικά έθιμα (ο αγώνας του ανηφορικού δρόμου των γερόντων, των ανδρών και των νέων, το σήκωμα της πέτρας, τα άλματα, η λιθοβολία, η σφαιροβολία, η διελκυστίνδα, η πάλη), το δρώμενο στη βρύση τ΄ Αϊ Γιώργη, το έθιμο της προσφοράς αρνιών από τους κτηνοτρόφους, που είναι τα έπαθλα των νικητών, το κοινό τραπέζι στην αυλή της εκκλησίας, το ρουμελιώτικο γλέντι και τέλος ο τελετουργικός χορός της λήξης του πανηγυριού την Τρίτη μέρα είναι έθιμα που συντηρήθηκαν αναλλοίωτα στο χρόνο. 

Η ευσέβια των Αραχωβιτών προς τον πολιούχο Άγιο της Αράχωβας σφυρηλατήθηκε μέσα στις ιστορικές δοκιμασίες του τόπου. Πολλές παραδόσεις αναφέρονται στη σωτηριώδη επέμβαση του Αγίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και στην Επανάσταση. Στο ξεκίνημα του Αγώνα οι Αραχωβίτες ύψωσαν τη δική τους σημαία κεντημένη με τον προστάτη τους Άγιο Γεώργιο. Ήταν αυτή η πρώτη σημαία της επαναστατημένης Ρούμελης, το λάβαρο της Επανάστασης, που ευλογήθηκε στην Αγία Παρασκευή της Λιβαδειάς από τον Ησαϊα Σαλώνων, το Διονύσιο Αθηνών και το Νεόφυτο Ταλαντίου, κυμάτισε στον πύργο της Ώρας στη Λιβαδειά και παραδόθηκε στον Αθανάσιο Διάκο. Προπάντων όμως το Πανηγυράκι προσέλαβε και εθνικό χαρακτήρα μετά τη μάχη της Αράχωβας το Νοέμβριο του 1826. Ακλόνητη είναι η πίστη των Αραχωβιτών ότι ο Τροπαιοφόρος Γεώργιος οδήγησε τους Έλληνες αγωνιστές και τον αρχηγό τους Γεώργιο Kαραϊσκάκη στην περίλαμπρη νίκη κατά των τουρκαλβανών του Μουστάμπεη. Η νίκη αυτή πέρασε στην ιστορία ως η «Ανάσταση της Επανάστασης», θεωρείται απο τους Αραχωβίτες ως το κορυφαίο θαύμα του πολιούχου τους Αφέντη Αϊ Γιώργη. Το Πανηγυράκι αποδείχνει ότι εδώ στην Αράχωβα η παράδοση δεν είναι ξεκομμένη από την πραγματικότητα αλλά είναι έκφραση ψυχική και βίωμα του Αραχωβίτη κάθε ηλικίας.

Το αρνί τ΄Αϊ Γιώργη ως Πανελλήνιο έθιμο

Αν και το έθιμο της προσφοράς αρνιών προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου, είτε ως δημοτελής είτε ως ιδιωτική προσφορά, συναντιέται σε πολλούς τόπους, όμως στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης εμφανίζει εκπληκτική πυκνότητα. Διότι «εκεί από την αυγή των χριστιανικών χρόνων, όταν έσβησε το αρχαίο είδωλο των θρακών, ο “Ιππεύς Ήρως”, η ευλάβεια και η λατρεία της “Ιπποπόλου Θράκης” μεταβιβάστηκε στον Άγιο Γεώργιο, που γιορταζόταν πάντα με μεγάλη λαμπρότητα ως πολιούχος ολοκλήρου της Θράκης».Όχι μόνο οι Έλληνες αλλά και οι Αρμένιοι, ακόμη και σήμερα στη Θράκη, διατηρούν ζωντανά τα έθιμα στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, του «Σούρπ Κεβόρκ», όπως λένε.  Στο Διδυμότειχο μετά την λειτουργία στην εκκλησία του Άϊ Γιώργη του «Παλαιοκαστρίτη», κτίσματος των πρωτοβυζαντινών χρόνων, μοιράζεται στους παρευρισκόμενους κρέας από τα αρνιά, που δώρισαν προσκυνητές στον Άγιο και έγινε το καθιερωμένο «μαντάχ» (θυσία). Γενικά, στο βόρειο Έβρο, στα δεκατρία χωριά των «Μάριδων», γηγενών Θρακών, το έθιμο να σφάζουν αρνί και να το κάνουν «κουρμπάνι» στον Άγιο Γεώργιο ήταν πολύ διαδεδομένο. Αλλά και στα χωριά Βατοτόπι και Ρύζια του Κιλκίς το «κουρμπάνι» για τον Άγιο Γεώργιο με αρνιά και κατσίκια, τάματα των πιστών, είναι έθιμο που τηρείται απαράβατα μέχρι σήμερα. 

Σε άλλους τόπους, εκτός από την προσφορά αρνιών τιμούν τον Άγιο Γεώργιο δείχνοντας φιλόξενη διάθεση στους πανηγυριώτες και προσφέροντας από τα προϊόντα τους. Γεωργοί και ποιμένες, προσδοκώντας ως ευλογία την ανοιξιάτικη βροχή από τον κατεξοχήν προστάτη τους, τον Άγιο Γεώργιο, προσφέρουν γάλα, τυρί, γιαούρτι, όπως π.χ. στο Νέο Σούλι Σερρών, στην Ρόδο, στον Πεντάλοφο Κοζάνης (Βοΐου) και στην Ασή - Γωνιά Χανίων. Εκεί μάλιστα, οι βοσκοί φέρνουν τα κοπάδια τους στο χωριό, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου, όπως πιστεύεται έρχονται μόνα τους. Μετά την τέλεση αγιασμού οι βοσκοί τα αρμέγουν στην μάντρα έξω από την εκκλησιά στην χάρη του Αγίου. Το γάλα διανέμεται στους προσκυνητές. Στην Πελοπόννησο, σε πολλά μέρη, συνηθίζουν οι ποιμένες να σφάζουν στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου το πρώτο αρσενικό αρνί που γεννιέται στο κοπάδι, «τον αγιωγίτη», όπως λένε. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην Αράχωβα, στο Πανηγυράκι, το έθιμο απαντά και με τις δύο μορφές: ιδιωτική προσφορά είναι τα αρνάκια όπου προσφέρουν οι Αραχωβίτες ποιμένες στον Άγιο Γεώργιο για έπαθλα των αγωνιστικών εθίμων, καθώς και το αρνί - οβελίας, που ψήνει κάθε οικογένεια ανήμερα του Αγίου Γεωργίου.  Δημοτελής προσφορά είναι τα αρνιά, που προσφέρονται από την εκκλησία και τον Δήμο για το κοινό τραπέζι την τρίτη ημέρα της γιορτής, στο «Χάλασμα» του πανηγυριού. Φαινομενικά, τουλάχιστον, το ψήσιμο των αρνιών δεν έχει άλλο σκοπό από την εορταστική «ευωχία». 

Όμως, σύμφωνα με τις επιστήμες της Λαογραφίας, της Εθνολογίας και της ιστορίας των θρησκειών, το ζώο που σφάζεται σε μία γιορτή θεωρείται ότι ισοδυναμεί με «θυσία». Είναι θυσιαστική προσφορά σε μιά έσχατη, βέβαια, εξελιγμένη μορφή που δεν θυμίζει πλέον την αρχική της μορφή. Ωστόσο είναι μια θυσία άτυπη που διατηρεί τον παλιό θρησκευτικό της χαρακτήρα.

Tο Aραχωβίτικο Δημοτικό Tραγούδι του Aϊ Γιώργη

“Πανηγυράκι”

“Πανηγυράκι γίνεται

ψηλά στον Άγι Γιώργη

Μαριγώ Φραγκόπουλο.

Το πανηγύρι ήταν πολύ

κι ο τόπος ήταν λίγος.

Τώρα ανθίζουν τα κλαριά.

«Γαϊτανό κι αριοπλεγμένο

μια χαρά ήταν το καημένο».

Βαστάει ο δράκος το νερό,

διψάει το πανηγύρι.

Έρχουμ’, έβγα, δέξε με.

Σκάσαν οι μούλες για νερό

και τα στοιχειά απ’ τη δίψα.

Γέροντες χορεύουνε.

Κι αυτά τα λιανομούλαρα

πέσανε να ψοφήσουν.

Γειά χαρά σου, άνοιξη.

«Γιώργηνα με το φουστάνι

βάλ’ τα πρόβατα στη στάνη».

Τρεις λυγιρές συνάζονται,

να παν’ να πουν του δράκου:

-Απόλα, δράκο μ’, το νερό.

-Απόλα, δράκο μ’, το νερό

να πιεί το πανηγύρι.

Ξένος είμαι, δέξε με …”

Βάλαν τις μπόλιες ανοιχτά

και στα μαλλιά τους μόσχο.

Μαριγώ Φραγκόπουλο.

Κρεμάσαν και τ΄αρμάθια τους

ως την ποδιά τους κάτω.

Αποβραδύς ΄τοιμάστηκαν

το δράκο ν΄ανταμώσουν,

και την αυγούλα με δροσιά

στον Παρνασσό τραβάνε.

Στη Γούρνα σαν ροβόλησαν

μπροστά ΄νας Καβαλλάρης.

Κρατούσε και στο χέρι του

ολόχρυσο κοντάρι.

Τώρα ο δράκος μούγκρισε

και βγήκε απ΄ τη σπηλιά του.

Και με τη γνώμη σκέφτηκε

και με το νού του λέει:

- Καλώς το γιόμα πώρχιται,

καλώς το κολατσιό μου.

Τις λυγερές αγνάντεψε

και τρέχει να τις φάγει.

Μ΄ ο Καβαλλάρης χύμηξε

και τον ποδοπατάει.

Του δράκου κακοφάνηκε,

πολύ του βαρυφάνη.

Τυλίγεται στο άλογο,

με λύσσα πολεμάει,

να καταπιεί το άλογο

μ΄ όλον τον Καβαλλάρη.

Βγάζει φωτιά απ΄ το στόμα του,

ουρλιάζει και μουγκρίζει.

Μα με τις τρείς τις κονταριές

ο δράκος ξεψυχάει.

Κι ο Καβαλλάρης, άφαντος,

με τον ψαρή του… πάει.

Κι η Λάμνια αναστέναξε,

του βρόντου η δυχατέρα.

Πάει, απολάει το νερό

να πιεί το πανηγύρι.

Κάμαν σταυρό οι λυγιρές,

στον Άγιο τάξαν τάμα,

και πίσω πάλι γύρισαν,

να πάν΄ στο πανηγύρι.

Ηύραν αρνιά να ψένουνε,

κριγιάρια σουβλισμένα.

Κι οι γέροι σέρναν το χορό,

ξοπίσω παλληκάρια,

και πάρα πίσω λυγιρές

κοντά με τους λεβέντες.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

ΚΥΡΙΑΚΗ 22/04/2012

18:00 Έναρξη του πανηγυριού, κανονιοβολισμοί, κωδωνοκρουσίες

18:45 Χορός γερόντων στο προαύλιο του Iερού Ναού

19:00 Εσπερινός χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Θηβών και Λεβαδείας κ. Γεωργίου

20:15 Λιτάνευση της Ιερής Εικόνας του Αγ. Γεωργίου, που συνοδεύεται από Αραχωβίτες και Αραχωβίτισσες με τοπικές φορεσιές

22:15 Χοροί στην κεντρική πλατεία Παπαιωάννου

ΔΕΥΤΕΡΑ 23/04/2012

07:00 Εωθινό, κανονιοβολισμοί, κωδωνοκρουσίες

07:05 Όρθρος, Θεία Λειτουργία

11:00 Αγωνιστικά έθιμα: ανηφορικός δρόμος νέων, ανδρών και γερόντων στο Πεδίο της μάχης του Kαραϊσκάκη

11:30 Το δρώμενο στη βρύση του Aγίου Γεωργίου

11:45 Τοπικοί χοροί με αραχωβίτικες ενδυμασίες στο προαύλιο του ιστορικού Iερού Nαού Aγίου Γεωργίου

19:30 Τερματισμός δρόμου 5000μ. (από Aγ. Mηνά) και παραδοσιακοί χοροί στην Πλατεία Λάκα απο το χορευτικό συγκρότημα του Λαογραφικού Oμίλου Aράχωβας.

ΤΡΙΤΗ 24/04/2012

07:30 Εωθινό, κανονιοβολισμοί, κωδωνοκρουσίες

07:35 Όρθρος, Θεία Λειτουργία

11:00 Αγωνιστικά έθιμα: Άλμα απλούν χωρίς φόρα, άλμα απλούν, τριπλούν, σήκωμα πέτρας με τοπική ενδυμασία, άλμα εις ύψος (στο προαύλιο του Ι. Ναού).

18:00 Εσπερινός και Παράκληση του Αγίου

ΤΕΤΑΡΤΗ 25/04/2012

07:00 Εωθινό, κανονιοβολισμοί, κωδωνοκρουσίες

07:05 Όρθρος, Θεία Λειτουργία

10:30 Επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείου του Γ. Καραϊσκάκη (στο προαύλιο

του Ι. Ναού)

10:45 Αγωνιστικά έθιμα: Σφαιροβολία, λιθοβολία, πάλη, διελκυστίνδα

(στο προαύλιο του Ι. Ναού)

15:00 Κοινό Τραπέζι – Αραχωβίτικο γλέντι στο προαύλιο του Ιερού Ναού

με τοπικές ενδυμασίες. Μετέχουν Αραχωβίτες και επισκέπτες.

17:30 Τέλος γλεντιού, τελετουργικός χορός γύρω από τον Ι. Ναό, «Χάλασμα»

του Πανηγυριού. Χοροί στην πλατεία Παπαϊωάννου

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ

ΣΕ ΟΛΕΣ ΚΑΙ ΟΛΟΥΣ

ΤΟΥΣ ΕΟΡΤΑΖΟΝΤΑΣ!